Συγκλονιστικός είναι ο επίλογος του βιβλίου του Τζορτζ Χόρτον, γενικού πρόξενου των Ηνωμένων Πολιτειών στη Σμύρνη το 1922, σχετικά με τη συνθήκη της Λωζάνης.
Το τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Ο αιδεσιμότατος Ralf Harlow για τη Συνθήκη της Λωζάνης» αποκαλύπτει ότι οι μεγάλες δυνάμεις ελάχιστα ασχολήθηκαν με τα εγκλήματα των Τούρκων στη Μικρά Ασία, αντιθέτως η μόνη τους έννοια ήταν πως οι εταιρίες τους θα μοιραστούν την «πίτα» του ορυκτού πλούτου στη Μέση Ανατολή και την Τουρκία.Ταυτόχρονα, ανατριχιαστικές είναι οι μαρτυρίες για το πως οι μεγάλες δυνάμεις καθόντουσαν και απλώς κοιτούσαν τις σφαγές κατά των Ελλήνων στη Σμύρνη. Διαβάστε παρακάτω ολόκληρο το τελευταίο κομμάτι του βιβλίου του κ. Χόρτον:
Σαν απόδειξη της δήλωσής μου ότι πολλοί διακεκριμένοι χριστιανοί βλέπουν με κακό μάτι την πολιτική που ακολουθούν μερικές ιεραποστολές στην Τουρκία, παραθέτω ένα απόσπασμα από άρθρο του αιδεσιμότατου Ralph Harlow και μερικές παραγράφους από δύο επιστολές του.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Outlook της 25ης Οκτωβρίου του 1922 και ο συγγραφέας του μεταξύ άλλων μνημονεύει τη συζήτηση που είχε με τον Ρούζβελτ:
«Είχα μόλις επιστρέφει από τη Μικρά Ασία, όπου είχα γίνει μάρτυρας των φοβερών εκτοπίσεων στο σιδηροδρομικό σταθμό της Βαγδάτης. Μπορούσα, λοιπόν, να δώσω στον κύριο Ρούζβελτ πληροφορίες από πρώτο χέρι για τις φρικιαστικές ωμότητες που είχαν γίνει. Με ρώτησε πολλά πράγματα. Όση ώρα του απαντούσα, κουνούσε το κεφάλι του ψελλίζοντας ‘φοβερό, φοβερό, φοβερό’.
»Στο τέλος τα χαρακτηριστικά του συσπάστηκαν από την ένταση. ‘Κύριε Χάρλοου’, μου είπε, ‘μόνο για ένα πράγμα μετάνιωσα τόσο πολύ στη σταδιοδρομία μου. Για το γεγονός ότι την ώρα που σφαγιάζονταν οι άμαχοι στα Άδανα, η κυβέρνησή μου δεν πήρε μέτρα για την προστασία του πολιτισμού!!’»
Σε ένα άλλο απόσπασμα του ίδιου άρθρου διαφαίνεται ότι δεν έτρεφαν φιλοτουρκικά αισθήματα συλλήβδην οι αξιωματικοί των αντιτορπιλικών μας. Να τι γράψει ο αιδεσιμότατος:
«Μόλις διάβασα ένα γράμμα που μου έστειλε ένα από τα παιδιά μας. Υπηρετούσε σε κάποιο αμερικανικό αντιτορπιλικό στη Σμύρνη. Μου γράφει ότι έπρεπε να μένει αμέτοχος τη στιγμή που βάρβαροι Τούρκοι στρατιώτες άρπαζαν όμορφα κορίτσια και τα έσερναν βίαια μακριά από τις μανάδες τους. Τα κακοποιούσαν δημοσίως, στην προκυμαία της Σμύρνης.
Ο νεαρός ναύτης μας είδε με τα μάτια του αυτούς τους βαρβάρους να πυροβολούν ανυπεράσπιστες γυναίκες που κρατούσαν αγκαλιά τα παιδιά τους. Να δέρνουν άγρια άοπλους άνδρες και να τους σκοτώνουν κυριολεκτικά στο ξύλο.
Τελειώνει το γράμμα του λέγοντας πως εκείνο που τον βασανίζει περισσότερο είναι το γεγονός ότι έπρεπε να μένει αμέτοχος σε όλα αυτά, επειδή τέτοιες εντολές είχε από την κυβέρνησή μας».
Έχω ήδη αναφέρει ότι πολλοί ναύτες μας έγραψαν επιστολές με παρόμοιο περιεχόμενο στους συγγενείς και τους φίλους τους στις ΗΠΑ. Ο αιδεσιμότατος Harlow μου έγραψε ότι αισθάνεται την ανάγκη να αποκαλύψει όλη την αλήθεια για τα γεγονότα στην Εγγύς Ανατολή. Και στη συνέχεια αναφέρει τα εξής:
«Ο γιατρός MacLachlan και ο Reed απαίτησαν να υποβάλω την παραίτησή μου. Μου είπαν ότι με τη συμπεριφορά μου εξέθετα σε κινδύνους το κολέγιο. Παραιτήθηκα. Με έκαναν να νιώθω ότι έπρεπε να σωπάσω, αλλά το αίσθημα περί δικαίου αποδείχτηκε ισχυρότερο από τα άψυχα κτίρια και τα ιδρύματα. Την εποχή των συνδιασκέψεων στη Λωζάνη αλλά και μετά την ολοκλήρωσή τους σε συμφωνία, υποστήριξα δημοσίως ότι οι αμερικανικές ιεραποστολές στο εξωτερικό έπρεπε να αντιδράσουν σ’ αυτή την άθλια συνθήκη. Ο καθηγητής Barton βρήκε ανάρμοστη τη δημόσια κριτική που άσκησα και έτσι έχασα τη θέση μου ως γραμματέα των αμερικανικών ιεραποστολών».
Η δεύτερη επιστολή στην οποία αναφέρθηκα εκφράζει την άποψη του κ. Harlow για τη συνθήκη της Λωζάνης και απευθύνεται στον αιδεσιμότατο Barton, γραμματέα τώρα της υπηρεσίας αμερικανικών ιεραποστολών. Η άποψή του έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον αυτή την περίοδο, μια που μερικοί ιεραπόστολοι επιθυμούν να περισώσουν τα ερείπια των εγκαταστάσεών τους στην Τουρκία και θεωρούν υποχρέωσή τους να υπεραμύνονται της Συνθήκης της Λωζάνης.
«Όταν άρχισε η συνδιάσκεψη», γράφει ο κύριος Harlow, «μου ζητήθηκε να συγκεντρώσω όσο περισσότερα στοιχεία μπορούσα για να ρίξω άπλετο φως στο ζήτημα. Όλα τα στοιχεία που συγκέντρωσα μαρτυρούσαν ότι μηδενός εξαιρουμένου, όσοι συμμετείχαν στη συνδιάσκεψη της Λωζάνης, είχαν αποφασίσει να ενεργήσουν με γνώμονα την προστασία των πετρελαϊκών συμφερόντων τα οποία και πρωταγωνιστούσαν παρασκηνιακά. Αυτά τα συμφέροντα ήταν τόσο ισχυρά, ώστε παραμέρισαν εντελώς τα ανθρωπιστικά και ιεραποστολικά συμφέροντα.
»Θα αναφερθώ τώρα σε μερικές πηγές πληροφόρησης που είχα. Δυστυχώς, το περισσότερο υλικό που είχα στη διάθεσή μου βρίσκεται στο αρχείο μου, στο Νορθάμπτον, αλλά έχω μαζί μου τις σημειώσεις που κουβαλάω πάντα και ίσως αυτές αρκούν για να αποδείξω ότι σωστά συσχέτισα τα πετρελαϊκά συμφέροντα με το αίμα που χύθηκε στην Εγγύς Ανατολή. Σας παραπέμπω, λοιπόν, στα ακόλουθα άρθρα:
«‘Αμερικανικό Αίμα και Πετρέλαια’, Literary Digest, 30 Δεκεμβρίου του 1922.
‘Πετρέλαια και Δόξα στη Λωζάνη’, Literary Digest, 28 Ιουλίου 1923,
‘Τυφλές Δυνάμεις στη Λωζάνη’, Asia, Απρίλιος του 1923,
Οι δεσμεύσεις της Βρετανίας στη Μεσοποταμία και τα Πετρέλαια’, Literary Digest, 15 Δεκεμβρίου 1922.
‘Θέματα που ανέκυψαν στη Λωζάνη’, Living Age, 6 Ιανουαρίου 1923.
‘Το ιστορικό παρασκήνιο της Λωζάνης’, Fortnightly Review, Ιανουάριος 1923.
Ο Θείος Σαμ και οι τουρκικές σκοτούρες’, Literary Digest, 23 Δεκεμβρίου 1922.
Η τραγωδία της Λωζάνης’, Association Men, Μάρτιος ή Απρίλιος του 1923.
‘Διεθνής αγώνας δρόμου για τα πετρέλαια’, Literary Digest, 20 Ιανουαρίου 1923.
»Αν έχετε το χρόνο να μπείτε στον κόπο να διαβάσετε τα άρθρα αυτά, όπως έκανα εγώ, καθώς και τα αποσπάσματα που δημοσίευσε το Literary Digest από πολλές άλλες πηγές, θα διαπιστώσετε ότι όλα περιστρέφονται γύρω από την εξής κοινή διαπίστωση:
Τα ανθρωπιστικά ζητήματα που τέθηκαν στη Λωζάνη ξεπουλήθηκαν στα πετρέλαια και τα ιεραποστολικά συμφέροντα βγήκαν χαμένα.
»0 υιός MacDowell, που είχε υπογράψει πολλές συμβάσεις με την Τουρκία —εργολαβίες σιδηροδρομικών έργων οι οποίες συνδυάζονταν απόλυτα με τις συμβάσεις Chester— εργαζόταν στο υποκατάστημα του Heck στήν Κωνσταντινούπολη. O Heck ξέρει την τουρκική αγορά καλύτερα κι από ντόπιο. Πρόθυμα δηλώνω και υποστηρίζω ότι οι εξελίξεις που κατέστησαν δυνατή την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης καθορίστηκαν από τα πετρελαϊκά συμφέροντα. Στον αγώνα δρόμου που έγινε για το ποιος θα εξασφάλιζε πρώτος την εύνοια της Τουρκίας, το νήμα κόπηκε από Αμερικανούς».»Ένα στέλεχος της Standard Oil ήρθε στη Λωζάνη λίγο προτού αρχίσει η συνδιάσκεψη. Ο Lewis Heck, που ασχολιόταν με την αγορά πετρελαίων στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε στη Λωζάνη σαν μέλος της αμερικανικής αντιπροσωπίας1.
Ο κ. Harlow παραθέτει πολλά άρθρα του αμερικανικού και του βρετανικού Τύπου. Μπορείτε να συμπεράνετε τον κοινό παρονομαστή τους από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά αποσπάσματά μερικών από αυτά:
«Η Λωζάνη ήταν ακριβώς το αντίθετο απ’ ό,τι όφειλε να είναι μια διεθνής συνδιάσκεψη. Όλα τα ανθρωπιστικά ζητήματα θυσιάστηκαν σε σκοπιμότητες». New York Journal of Commerce, Ιούλιος του 1923.
«Αντικείμενο όλων των διαπραγματεύσεων ήταν η Μοσούλη και το δικαίωμα για μια θέση στα πετρέλαια. Οι ΗΠΑ όμως έπρεπε να ασχολούνται με άλλα ζητήματα και όχι με τα συμφέροντα των βασιλιάδων του πετρελαίου. Οι μετέχοντες στη διάσκεψη μπορεί δημοσίως να συζητούσαν για την ειρήνη και τον πολιτισμό, αλλά ιδιαιτέρως μιλούσαν αποκλειστικά για τα πετρέλαια. Βλέπετε, ‘παίζονταν’ στο τραπέζι οι περιοχές όπου οι μελλοντικοί ανάδοχοι θα δυσκολεύονταν να διασφαλίσουν τα δικαιώματά τους». New York Times.
«Αν και η Αμερική δε δέχεται ότι φέρει ανθρωπιστική ευθύνη για την Εγγύς Ανατολή και διακηρύσσει ότι πρέπει να απελευθερωθεί από τα προβλήματα, τις δεσμεύσεις και τη διαφθορά της Γηραιάς Ηπείρου, μόλις τίθεται το καυτό θέμα των πετρελαίων, το αμερικανικό αίμα φθάνει σε θερμοκρασία βρασμού. Στο άκουσμα της λέξης ‘πετρέλαιο’, οι ασκητές του Νέου Κόσμου παρατάνε τα απομονωτήριά τους από την αντίπερα όχθη του Ατλαντικού και ορμάνε αυτοστιγμεί στο ‘διεφθαρμένο’ τραπέζι με το λουκούλλειο γεύμα. Η Αμερική θα ήταν πιο ειλικρινής αν δήλωνε ότι πράγματι δεν ενδιαφέρεται για τα θέματα της Μικράς Ασίας, διευκρινίζοντας ότι εννοεί το ζήτημα της σφαγής εκατοντάδων χιλιάδων χριστιανών». Pall Mall Gazette
