Τα μυστικά της νομοθεσίας για τους φόρους κληρονομιών, όπως αποκαλύπτονται από έναν νέο αναλυτικό οδηγό ερωταπαντήσεων που συνέταξε η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, με σκοπό να διευκρινίσει ορισμένα θέματα της συγκεκριμένης φορολογίας, παρουσιάζει σήμερα ο «Ε.Τ.».
Ο οδηγός της ΑΑΔΕ απευθύνεται σε φορολογουμένους και στοχεύει στην εμβάθυνση των γνώσεων στις φορολογίες αυτές με την ανάπτυξη ειδικών θεμάτων.
Υπόχρεοι
Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, υπόχρεος για την υποβολή της δήλωσης φόρου κληρονομίας είναι ο κληρονόμος ή ο νόμιμος αντιπρόσωπός του. Η δήλωση φόρου κληρονομίας πρέπει να υποβληθεί μέσα σε εννέα μήνες, αν ο κληρονομούμενος πέθανε στην Ελλάδα, ή μέσα σε έναν χρόνο, αν ο κληρονομούμενος απεβίωσε στην αλλοδαπή ή οι κληρονόμοι ή οι κληροδόχοι διέμεναν κατά τον χρόνο θανάτου στην αλλοδαπή.
Η προθεσμία αρχίζει από τον χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, για τους εξ αδιαθέτου κληρονόμους, ή από τη δημοσίευση της διαθήκης για τους εκ διαθήκης κληρονόμους ή από τη δημοσίευση στον Τύπο της τελεσίδικης απόφασης που κηρύσσει την αφάνεια ή από τον θάνατο του υπόχρεου σε δήλωση, αν αυτός δεν υπέβαλε δήλωση, ή από τον διορισμό των κηδεμόνων σχολαζουσών κληρονομιών, των εκτελεστών διαθήκης, των συνδίκων πτώχευσης ή την αναγνώρισή τους, σε περίπτωση κληρονόμων σχολαζουσών κληρονομιών.
Διευκρινίσεις
Σύμφωνα με τον οδηγό της ΑΑΔΕ, οι 15 πιο σημαντικές ερωτήσεις φορολογουμένων και οι αντίστοιχες απαντήσεις-διευκρινίσεις των υπηρεσιών της Ανεξάρτητης Αρχής για θέματα φορολογίας κληρονομιών έχουν ως εξής:
1 Σε ποια περιουσιακά στοιχεία επιβάλλεται φόρος κληρονομίας;
Ο φόρος κληρονομίας επιβάλλεται σε κάθε περιουσία που αποκτάται αιτία θανάτου και βρίσκεται στην Ελλάδα και ανήκει σε ημεδαπούς ή σε αλλοδαπούς, καθώς και στην κινητή περιουσία που βρίσκεται στο εξωτερικό και ανήκει σε Ελληνα υπήκοο που έχει την κατοικία του οπουδήποτε ή σε αλλοδαπό υπήκοο που έχει την κατοικία του στην Ελλάδα.
2 Υπάγονται σε φόρο κληρονομίας ποσά που αφορούν αυξήσεις μισθού ή σύνταξης θανόντος προσώπου και αναφέρονται σε προγενέστερο του θανάτου του χρονικό διάστημα;
Ναι, αποτελούν κληρονομιαίο στοιχείο και ως εκ τούτου υπάγονται σε φόρο κληρονομίας ποσά που αφορούν αυξήσεις μισθού ή σύνταξης θανόντος προσώπου και αναφέρονται σε προγενέστερο του θανάτου του χρονικό διάστημα, καταβάλλονται δε στους κληρονόμους αυτού ως αναδρομικά.
3 Σε περίπτωση παρακράτησης ή μεταβίβασης με χαριστική αιτία ή αιτία θανάτου του δικαιώματος οίκησης, πώς φορολογείται ο κύριος του ακινήτου;
Σε αυτήν την περίπτωση ο κύριος του ακινήτου θα φορολογηθεί ως ψιλός κύριος.
4 Φορολογούνται η συνοίκηση και η χρήση από κοινού;
Οχι, δεν φορολογούνται.
5 Πώς υπολογίζεται ο φόρος κληρονομίας που οφείλει αυτός που καθίσταται κληρονόμος, μετά από αποποίηση;
Αυτός που καθίσταται κληρονόμος μετά από αποποίηση οφείλει τον φόρο, τον οποίο θα κατέβαλε ο αποποιηθείς κατά την επαγωγή της κληρονομιάς προς αυτόν, εφόσον ο φόρος αυτός είναι μεγαλύτερος, εκτός αν κληρονόμος μετά από αποποίηση καθίσταται κάποιο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου ή δήμος ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα κ.λπ.
6 Στην κληρονομιαία περιουσία συνυπολογίζονται προγενέστερες δωρεές-γονικές παροχές του κληρονομουμένου προς τον κληρονόμο;
Στην κληρονομιαία περιουσία συνυπολογίζονται οι δωρεές εν ζωή ή αιτία θανάτου και οι γονικές παροχές του κληρονομουμένου προς τον κληρονόμο, εφόσον η φορολογική υποχρέωση για αυτές γεννήθηκε από 1ης-1-2009 και μετά. Δεν συνυπολογίζονται τα απαλλασσόμενα ποσά. Οι γονικές παροχές και δωρεές μεταξύ προσώπων της Α’ κατηγορίας, δηλαδή μεταξύ συζύγων, μεταξύ γονέων και τέκνων και μεταξύ παππούδων-γιαγιάδων και εγγονιών, για τις οποίες ισχύει το αφορολόγητο όριο των 800.000 ευρώ, δεν συνυπολογίζονται στην αιτία θανάτου κτήση περιουσίας μεταξύ αυτών των προσώπων. Συνεπώς, κατά την απόκτηση από 1ης-10-2021 και μετά οποιασδήποτε περιουσίας με κληρονομιά, συνυπολογίζονται μόνο οι γονικές παροχές και οι δωρεές του κληρονομουμένου προς τον κληρονόμο που έχουν γίνει μέχρι και τις 30-9-2021 (πλην των χρηματικών γονικών παροχών και δωρεών που φορολογούνται αυτοτελώς).
7 Η σύμβαση ασφάλισης ζωής (στην οποία αναφέρεται ο δικαιούχος) συνυπολογίζεται στην αιτία θανάτου κτήση;
Η σύμβαση ασφάλειας ζωής δεν θεωρείται ούτε δωρεά εν ζωή ούτε δωρεά αιτία θανάτου, αλλά θεωρείται, κατά πλάσμα δικαίου, από τον φορολογικό νόμο και φορολογείται ως δωρεά και εξαρτάται από την αναβλητική αίρεση του θανάτου του κληρονομουμένου. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να συνυπολογίζεται στην αιτία θανάτου κτήση. Σε περίπτωση δε που καταβάλλεται αποζημίωση η οποία προέρχεται από περισσότερα συμβόλαια ασφάλειας ζωής του δικαιοπαρόχου, τότε τα ποσά αυτά συνυπολογίζονται αθροιστικά στην αιτία θανάτου κτήση.
8 Πώς υπολογίζεται ο φόρος κληρονομίας;
Οι δικαιούχοι της κτήσης, ανάλογα με τη συγγενική τους σχέση προς τον κληρονομούμενο, κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες, Α’, Β’ και Γ’.
Στην Α’ κατηγορία υπάγονται: α) ο σύζυγος του κληρονομουμένου, β) το πρόσωπο το οποίο είχε συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με τον κληρονομούμενο, εφόσον η συμβίωση είχε διάρκεια τουλάχιστον δύο ετών, γ) οι κατιόντες πρώτου βαθμού συγγενείς του κληρονομούμενου (τέκνα από νόμιμο γάμο, τέκνα χωρίς γάμο έναντι της μητέρας, αναγνωρισθέντα εκούσια ή δικαστικά έναντι του πατέρα, νομιμοποιηθέντα με επιγενόμενο γάμο ή δικαστικά έναντι και των δύο γονέων), δ) οι κατιόντες εξ αίματος δεύτερου βαθμού (εγγόνια του κληρονομούμενου) και ε) οι ανιόντες εξ αίματος πρώτου βαθμού (γονείς του κληρονομούμενου).
Στην Β’ κατηγορία υπάγονται: α) οι κατιόντες εξ αίματος τρίτου και επόμενων βαθμών (δισέγγονα), β) οι ανιόντες εξ αίματος δεύτερου και επόμενων βαθμών (παππούδες, γιαγιάδες), γ) οι αδελφοί (αμφιθαλείς ή ετεροθαλείς), δ) οι συγγενείς εξ αίματος τρίτου βαθμού εκ πλαγίου, ε) οι πατριοί και οι μητριές, στ) τα τέκνα από προηγούμενο γάμο του συζύγου, ζ) τα τέκνα εξ αγχιστείας (γαμπροί-νύφες) και η) οι ανιόντες εξ αγχιστείας (πεθεροί-πεθερές).
Στη Γ΄ κατηγορία υπάγεται οποιοσδήποτε άλλος εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγενής του κληρονομουμένου ή εξωτικός (μη συγγενής).
Για κάθε μία από τις παραπάνω τρεις κατηγορίες κληρονόμων ισχύει διαφορετική κλίμακα φορολογίας της περιουσίας που κληρονομείται (βλ. σχετικούς πίνακες). Σε φόρο κληρονομίας με βάση τις κλίμακες αυτές υπόκειται πιο συγκεκριμένα η αξία ακινήτων ή εμπράγματων ή ενοχικών δικαιωμάτων επί ακινήτων, μετοχών, καθώς και λοιπών περιουσιακών στοιχείων και χρηματικών ποσών σε μετρητά που μεταβιβάζονται με κληρονομιά σε κάθε δικαιούχο.
9 Υπάρχει απαλλασσόμενο ποσό όταν κληρονόμος είναι σύζυγος ή ανήλικο τέκνο του θανόντα ή όταν κληρονόμος είναι πρόσωπο που έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με τον θανόντα και με ποιες προϋποθέσεις;
Μετά την 26-1-2010, όταν κληρονόμος είναι σύζυγος ή ανήλικο τέκνο του κληρονομουμένου ή πρόσωπο που έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με τον θανόντα, απαλλάσσεται από τον φόρο κληρονομίας αξία κληρονομιαίας περιουσίας μέχρι 400.000 ευρώ για κάθε κληρονόμο, με αντίστοιχο περιορισμό των κλιμακίων υπολογισμού του φόρου της Α’ κατηγορίας της φορολογικής κλίμακας. Για τη χορήγηση της απαλλαγής αυτής στον/στη σύζυγο του κληρονομουμένου ή στο πρόσωπο που έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με τον θανόντα ισχύει η προϋπόθεση της πενταετούς συμβίωσης, κατά περίπτωση, πριν από τον θάνατο.
10 Πώς φορολογούνται τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν περιέλθει στον κληρονομούμενο αιτία δωρεάς ή γονικής παροχής από τους γονείς αυτού και κληρονομούνται από αυτούς;
Απαλλάσσονται από τον φόρο κληρονομίας τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν περιέλθει στον κληρονομούμενο αιτία δωρεάς ή γονικής παροχής από τους γονείς αυτού και κληρονομούνται από αυτούς.
11 Προβλέπεται απαλλαγή από τον φόρο κληρονομίας για απόκτηση πρώτης κατοικίας;
Σε περίπτωση απόκτησης πρώτης κατοικίας με κληρονομιά προβλέπεται απαλλαγή από τον φόρο υπό την ακόλουθη προϋπόθεση:
Ο κληρονόμος (σύζυγος ή τέκνο του κληρονομουμένου) ή ο σύζυγος αυτού ή τα ανήλικα τέκνα τους να μην έχουν δικαίωμα πλήρους κυριότητας ή επικαρπίας ή οίκησης σε άλλη κατοικία ή ιδανικό μερίδιο κατοικίας που πληροί τις στεγαστικές ανάγκες της οικογένειας ή δικαίωμα πλήρους κυριότητας επί οικοπέδου οικοδομήσιμου ή επί ιδανικού μεριδίου οικοπέδου, στα οποία αντιστοιχεί εμβαδόν κτίσματος που πληροί τις στεγαστικές τους ανάγκες και βρίσκονται σε δήμο ή κοινότητα με πληθυσμό άνω των 3.000 κατοίκων. Οι στεγαστικές ανάγκες θεωρείται ότι καλύπτονται αν το συνολικό εμβαδόν των ανωτέρω ακινήτων (και των λοιπών αντίστοιχων κληρονομιαίων ακινήτων) είναι 70 τ.μ. προσαυξανόμενα κατά 20 τ.μ. για καθένα από τα δύο πρώτα τέκνα και κατά 25 τ.μ. για το τρίτο και καθένα από τα επόμενα τέκνα του δικαιούχου.
Η απαλλαγή παρέχεται για αξία κατοικίας μέχρι 200.000 ευρώ για κάθε ανήλικο ή άγαμο κληρονόμο και μέχρι 250.000 ευρώ για έγγαμο ή για συνάψαντα σύμφωνο συμβίωσης. Η απαλλασσόμενη αξία για τον έγγαμο ή τον συνάψαντα σύμφωνο συμβίωσης προσαυξάνεται κατά 25.000 ευρώ για καθένα από τα δύο πρώτα τέκνα του και κατά 30.000 ευρώ για το τρίτο και καθένα από τα επόμενα τέκνα του. Στο ποσό της απαλλαγής περιλαμβάνεται και η αξία μιας θέσης στάθμευσης αυτοκινήτου και ενός αποθηκευτικού χώρου, για επιφάνεια εκάστου έως 20 τ.μ., εφόσον βρίσκονται στο ίδιο ακίνητο και αποκτώνται ταυτόχρονα. Επίσης χορηγείται απαλλαγή για οικόπεδο αξίας μέχρι 50.000 ευρώ για κάθε ανήλικο ή άγαμο κληρονόμο και μέχρι 100.000 ευρώ για κάθε έγγαμο ή συνάψαντα σύμφωνο συμβίωσης κληρονόμο. Η απαλλασσόμενη αξία για τον έγγαμο ή τον συνάψαντα σύμφωνο συμβίωσης προσαυξάνεται κατά 10.000 ευρώ για καθένα από τα δύο πρώτα τέκνα του και κατά 15.000 ευρώ για το τρίτο και καθένα από τα επόμενα τέκνα του. Τα παραπάνω ισχύουν εφόσον στον δικαιούχο κληρονόμο ή κληροδόχο περιέρχεται ένα οικόπεδο εξ ολοκλήρου και κατά πλήρη κυριότητα και όχι ποσοστό εξ αδιαιρέτου.
12 Φορολογείται η κατάθεση σε κοινό τραπεζικό λογαριασμό;
Η χρηματική κατάθεση σε τράπεζα σε ευρώ ή σε ξένο νόμισμα στο όνομα δύο ή περισσοτέρων δικαιούχων από κοινού, καθώς και οι κοινοί λογαριασμοί λοιπών χρηματοπιστωτικών προϊόντων της ημεδαπής ή της αλλοδαπής, ανεξάρτητα από την κατοικία των συνδικαιούχων, μετά τον θάνατο οποιουδήποτε εξ αυτών, για όλους τους επιζώντες συνδικαιούχους, στους οποίους περιέρχεται αυτοδίκαια, και μέχρι τον τελευταίο από αυτούς απαλλάσσεται από τον φόρο κληρονομίας. Η απαλλαγή αυτή ωστόσο δεν ισχύει για χρηματικές καταθέσεις και λογαριασμούς που τηρούνται σε μη συνεργάσιμα στον φορολογικό τομέα κράτη και σε κράτη που δεν έχουν συνάψει και δεν εφαρμόζουν με την Ελλάδα σύμβαση διοικητικής συνδρομής στον φορολογικό τομέα ή δεν έχουν υπογράψει και δεν εφαρμόζουν με την Ελλάδα την Πολυμερή Συμφωνία Αρμόδιων Αρχών για την Αυτόματη Ανταλλαγή Πληροφοριών Χρηματοοικονομικών Λογαριασμών.
13 Ποιος είναι υπόχρεος για την υποβολή της δήλωσης φόρου κληρονομίας;
Κατά κανόνα υπόχρεος για την υποβολή δήλωσης φόρου κληρονομίας είναι ο κληρονόμος ή ο κληροδόχος ή ο νόμιμος αντιπρόσωπός του. Αλλοι υπόχρεοι κατά περίπτωση είναι ο εκτελεστής διαθήκης, ο σύνδικος της πτώχευσης, οι κληρονόμοι του υπόχρεου σε δήλωση, εφόσον αυτός απεβίωσε κ.λπ. Σε περίπτωση σχολάζουσας κληρονομιάς, ο κηδεμόνας αυτής υποχρεούται σε υποβολή δήλωσης. Μετά την αναγνώριση των κληρονόμων, αυτοί υποχρεώνονται σε νέα δήλωση με βάση την οποία εκκαθαρίζεται ο φόρος κληρονομιάς.
14 Εκπίπτονται από το ενεργητικό της κληρονομιάς τα χρέη από φόρους που δεν είχε πληρώσει ο θανών;
Από την αξία της κληρονομιαίας περιουσίας και από κάθε μερίδα κατ’ αναλογία, εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά από τον διαθέτη, εκπίπτονται τα χρέη του κληρονομουμένου από φόρους, τέλη ή άλλα δικαιώματα προς το Δημόσιο, δήμους και κοινότητες ή νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, έστω και αν ο τίτλος, στον οποίο στηρίζεται η βεβαίωση αυτών, έγινε οριστικός και τελεσίδικος μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου.
15 Υπάρχει ειδική πρόβλεψη για τη φορολόγηση των περιουσιακών στοιχείων των κληρονομουμένων που απεβίωσαν λόγω του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών της 28ης Φεβρουαρίου 2023;
Τα περιουσιακά στοιχεία των κληρονομουμένων που απεβίωσαν λόγω του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών της 28ης Φεβρουαρίου 2023 απαλλάσσονται από τον φόρο κληρονομίας.
Οι κλίμακες φορολογίας
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α’
| Κλιμάκια φορολογητέας αξίας (σε ευρώ) | Συντελεστής κλιμακίου | Φόρος κλιμακίου (σε ευρώ) | Συνολική φορολογητέα αξία περιουσίας (σε ευρώ) | Φόρος που αναλογεί (σε ευρώ) |
| 150.000 | — | — | 150.000 | — |
| 150.000 | 1% | 1.500 | 300.000 | 1.500 |
| 300.000 | 5% | 15.000 | 600.000 | 16.500 |
| Υπερβάλλον | 10% | |||
| ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β’ | ||||
| 30.000 | — | — | 30.000 | — |
| 70.000 | 5% | 3.500 | 100.000 | 3.500 |
| 200.000 | 10% | 20.000 | 300.000 | 23.500 |
| Υπερβάλλον | 20% | |||
| ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Γ’ | ||||
| 6.000 | — | — | 6.000 | — |
| 66.000 | 20% | 13.200 | 72.000 | 13.200 |
| 195.000 | 30% | 58.500 | 267.000 | 71.700 |
| Υπερβάλλον | 40% | |||
