Πρωτοφανή θύελλα αντιδράσεων σε πολιτικό και δικαστικό επίπεδο, αλλά και μεγάλη σύγχυση έχει προκαλέσει η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας και ο διαφορετικός τρόπος προσέγγισής της από κάθε πλευρά, που δημιουργεί ασάφειες και ερωτήματα για το τι πραγματικά σημαίνει και τι φέρνει για την επόμενη μέρα.
Μολονότι το καθοριστικής σημασίας σκεπτικό του ΣτΕ δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί και ανακοινωθεί επίσημα, είναι βέβαιο ότι με την κήρυξη της
αντισυνταγματικότητας όσον αφορά την εκχώρηση των αρμοδιοτήτων του ΕΣΡ στην εκτελεστική εξουσία και την ακύρωση του διαγωνισμού, δρομολογούνται από νομικής πλευράς συγκεκριμένες ορατές εξελίξεις, ενώ από πολιτικής πλευράς θα φανεί σύντομα πώς εκλαμβάνει η ίδια η κυβέρνηση τη δικαστική απόφαση, αφού έχει εξαγγείλει την προσπάθεια συγκρότησης του ΕΣΡ, καθώς και νέα νομοθετική πρωτοβουλία.
Με αφορμή τις αντιφατικές ή και δίσημες ερμηνείες και προσεγγίσεις της δικαστικής απόφασης, που βάλλεται όπως και το ΣτΕ άδικα (αφού αποτυπώνει ουσιαστικά τη γνωστή νομολογιακή γραμμή του δικαστηρίου), μέσα από έναν «οδηγό» ερωταπαντήσεων επιχειρούμε να διαφωτίσουμε καλύτερα το νόημα και τις συνέπειες της πολυαναμενόμενης δικαστικής κρίσης.
1 Ο νόμος Παππά κρίθηκε αντισυνταγματικός στο σύνολό του; Ή μόνο σε ό,τι αφορά τη διάταξη για την υπαγωγή των αρμοδιοτήτων του ΕΣΡ στον υπουργό Επικρατείας;
Ο νόμος κρίθηκε αντισυνταγματικός μόνο ως προς το σκέλος του με το οποίο μεταφέρθηκαν στην εκτελεστική εξουσία οι συνταγματικά κατοχυρωμένες αρμοδιότητες του ΕΣΡ να διαχειρίζεται εκείνο κατ’ αποκλειστικότητα τα θέματα της αδειοδότησης (και όχι μόνο).
Η κήρυξη μόνο της συγκεκριμένης αντισυνταγματικότητας εξηγείται από το γεγονός ότι αρκούσε για να οδηγήσει σε ακύρωση των προσβαλλόμενων πράξεων και συνεπώς δεν χρειαζόταν να προχωρήσει το ΣτΕ στην εξέταση των υπόλοιπων λόγων ακύρωσης για τον περιορισμένο αριθμό των 4 αδειών, την παραβίαση του ενωσιακού δικαίου κλπ. Κάτι τέτοιο δεν αποκλείεται να κριθεί στο άμεσο μέλλον, εφόσον επιμείνει η κυβέρνηση στον περιορισμένο αριθμό, για τον οποίο πάντως ήδη διατυπώθηκαν επιφυλάξεις για την πλημμελή αιτιολόγησή του, γεγονός που αφήνει ξεκάθαρα ανοικτό το ενδεχόμενο για μελλοντική νέα ακυρωτική απόφαση.
2 Τι σημαίνει το παραπάνω για τα τηλεοπτικά κανάλια που λειτουργούν σήμερα – είτε έλαβαν μέρος είτε όχι στον διαγωνισμό;
Οσα κανάλια εκπέμπουν σήμερα, διατηρούν το δικαίωμά τους να συνεχίσουν να λειτουργούν κανονικά, μέχρις ότου ολοκληρωθεί η νέα διαδικασία αδειοδότησης που θα κληθεί να φέρει σε πέρας το αποκλειστικά αρμόδιο ΕΣΡ, όταν συγκροτηθεί από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής.
Η κυβέρνηση έχει βέβαια προαναγγείλει την προώθηση νέας νομοθετικής ρύμθισης που θα παρέχει προφανώς μια προσωρινή αδειοδότηση μέσω καταβολής ενός τιμήματος, διάταξη που εφόσον φέρει σημαντικά εμπόδια, είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε νέο γύρο προσφυγών.
3 Τι σημαίνει η απόφαση του ΣτΕ για τους υπερθεματιστές που δεν διαθέτουν αυτήν τη στιγμή τηλεοπτικό σταθμό εν λειτουργία;
Οι υπερθεματιστές αυτοί μπαίνουν προσωρινά «στον πάγο» και θα πρέπει απλά να περιμένουν τις εξελίξεις που θα δρομολογήσει το ΕΣΡ, παίρνοντας βεβαίως στο μεταξύ πίσω ό,τι κατέβαλαν κατά την ακυρωθείσα διαδικασία.
Με βάση τη νομολογία που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, θα μπορούσαν να προσφύγουν στα δικαστήρια αξιώνοντας αποζημίωση για τη βλάβη που υφίστανται εξαιτίας της προώθησης από την πολιτεία ενός αντισυνταγματικού νόμου (όπως περίπου έγινε με τη μεταφορά συντελεστή δόμησης και άλλες αντισυνταγματικές διατάξεις), εκτός εάν οι νέες διαδικασίες κινηθούν ταχύτατα και καταφέρουν να ανακηρυχθούν πάλι υπερθεματιστές ή εφόσον η νέα ρύθμιση «κατοχυρώσει» κάπως τη θέση τους (π.χ. επιτρέποντας την αδειοδότηση μεγάλου αριθμού καναλιών, που πάντως θα κληθούν να λειτουργήσουν υπό διαφορετικές συνθήκες σε σχέση με τις αρχικά προδιαγραφόμενες).
4 Μπορεί η κυβέρνηση να φέρει νέα νομοθετική ρύθμιση για προσωρινή αδειοδότηση των καναλιών; Αν ναι, μπορεί για μία τέτοια ρύθμιση να υπάρξει προσφυγή στο ΣτΕ;
Ασφαλώς και έχει κάθε δικαίωμα να προωθήσει νέα νομοθετική ρύθμιση, η οποία, ωστόσο, αφού θα αφορά ένα καθεστώς προσωρινής αδειοδότησης, καλό θα ήταν να περιμένει πρώτα τη δημοσίευση του σκεπτικού του ΣτΕ, για να είναι βέβαιο ότι δεν «σκοντάφτει» κάπου από νομικής σκοπιάς και να αποφευχθούν τυχόν νέα προβλήματα, ένδικα μέσα και εμπλοκές, με δεδομένο πιά ότι η διαχείριση τέτοιων θεμάτων επαφίεται στο ΕΣΡ, που θα πρέπει να συγκροτηθεί.
Η νέα ρύθμιση δεν μπορεί να προσβληθεί ευθέως στο ΣτΕ παρά μόνο έμμεσα με την αμφισβήτηση μιας διοικητικής πράξης που θα εκδοθεί σε εκτέλεσή της (π.χ. με την προσφυγή κατά μιας άδειας-βεβαίωσης), όπως έγινε και τώρα, όπου ο νόμος Παππά δεν προσβλήθηκε ευθέως στο ΣτΕ ως αντισυνταγματικός, αλλά μέσω της προκήρυξης και άλλων πράξεων που εκδόθηκαν κατά την εξέλιξη του διαγωνισμού.
5 Οδηγούμαστε σε συγκρότηση νέου ΕΣΡ, όπως προκύπτει από τις δηλώσεις του προέδρου της Βουλής, της κυβέρνησης και των πολιτικών κομμάτων. Οταν συγκροτηθεί σε σώμα το νέο ΕΣΡ, θα πρέπει να λειτουργήσει με βάση τον νόμο Παππά; ΄Η θα είναι στη διακριτική του ευχέρεια η ρύθμιση του τηλεοπτικού τοπίου από μηδενική βάση;
Το νέο ΕΣΡ, όταν συγκροτηθεί, θα κληθεί να εφαρμόσει το νομοθετικό πλαίσιο που χαράζει κυριαρχικά η εκάστοτε κυβέρνηση, εφόσον βέβαια αυτό είναι συμβατό με το Σύνταγμα και το ενωσιακό δίκαιο, σύμφωνα με την ερμηνεία των δικαστηρίων. Με δεδομένο ότι η αντισυνταγματικότητα αφορά μόνο την παράκαμψη του ΕΣΡ με την υφαρπαγή αρμοδιοτήτων της ανεξάρτητης αρχής από την εκτελεστική εξουσία, οι υπόλοιπες διατάξεις που θέτουν διάφορες προϋποθέσεις για τη λειτουργία τηλεοπτικών σταθμών, μπορούν να εφαρμοστούν κανονικά κατά το νέο στάδιο αδειοδότησης από το ΕΣΡ, με την επιφύλαξη ότι θα ακολουθήσουν βέβαια προσφυγές για αμφιλεγόμενες και επίφοβες να καταπέσουν διατάξεις, όπως αυτή του περιορισμένου αριθμού αδειών.
6 Τα χρήματα που έχουν πληρώσει οι υπερθεματιστές είναι αυτομάτως επιστρεπτά; Και τίθεται θέμα αποζημιώσεων για την -έστω, προσωρινή- δέσμευση κεφαλαίων χωρίς τελικό αντίκρισμα;
Είναι αυτονόητο πως σε ένα κράτος δικαίου τα ποσά που καταβλήθηκαν πρέπει να επιστραφούν πάραυτα στους υπερθεματιστές που μπαίνουν στον «πάγο» και οι οποίοι θα μπορούσαν να αξιώσουν την έντοκη επιστροφή τους, έστω και για το μικρό διάστημα που διέτρεξε από την πληρωμή των κεφαλαίων.
Αν πάντως υπάρξει άρνηση ή καθυστέρηση επιστροφής, είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν ένδικα μέσα για την έντοκη επιστροφή των ποσών και με ανοικτό το ενδεχόμενο άλλου είδους αξιώσεων, εφόσον συνεχιστεί η βλάβη που υφίστανται εξαιτίας του αντισυνταγματικού νόμου ή εφόσον μπορούν να αποδείξουν ότι υπέστησαν κάποια άλλης μορφής βλάβη από τη μεταφορά κεφαλαίων που ήταν αναγκαία για άλλες δραστηριότητες που απέβησαν ζημιογόνες εξαιτίας αυτής της δέσμευσής τους για άλλο σκοπό που κατέπεσε εξαιτίας της πολιτείας.
7 Από τη στιγμή που ο νόμος κρίθηκε αντισυνταγματικός, ποια είναι η τύχη των προσφυγών που εκκρεμούν;
Οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι εκκρεμείς δίκες θα οδηγηθούν λογικά σε κατάργηση, αφού το βασικό νομικό ζήτημα κρίθηκε με την αντισυνταγματικότητα της διάταξης για το ΕΣΡ και με συνακόλουθη επίπτωση την ακύρωση της διαγωνιστικής διαδικασίας που παραμένει ο βασικός στόχος και των εκκρεμών άλλων δικών μέσω της προσβολής διαφόρων νεότερων πράξεων που εκδόθηκαν μετά την προκήρυξη σε διάφορα διαγωνιστικά στάδια. Οι περισσότερες από αυτές τις πράξεις πιθανότατα δεν έχουν πλέον λόγο ύπαρξης, συμπαρασυρόμενες από την ακυρότητα των αρχικών πράξεων (της προκήρυξης κλπ.).
8 Οι -όποιες- αποφάσεις του νέου ΕΣΡ θα μπορούν να προσβληθούν δικαστικά;
Κάθε πράξη που θα εκδώσει προσεχώς το νέο ΕΣΡ μπορεί να προσβληθεί στο ΣτΕ από κάθε ενδιαφερόμενο που θεωρεί ότι αδικείται από αυτήν, όπως μπορεί επίσης να αμφισβητήσει δικαστικά και να προσφύγει επειδή το ΕΣΡ π.χ. εφαρμόζει τον περιορισμένο αριθμό των 4 αδειών.
9 Ηταν εντέλει λανθασμένη η κατάργηση με νόμο του προηγουμένου ΕΣΡ από τη σημερινή κυβέρνηση;
Μολονότι η κατάργηση στηρίχθηκε σε γνωμοδότηση Νομικού Συμβούλου του Κράτους (για τον κίνδυνο ακύρωσης μελλοντικών αποφάσεων του ΕΣΡ), εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι ήταν μια λανθασμένη επιλογή, αφού πολύ πιο εύκολα θα μπορούσαν να δεχθούν τα δικαστήρια (όπως έχει ήδη γίνει) μια αναγκαστική παράταση της θητείας κάποιων μελών (εφόσον είχε λήξει) για ένα εύλογο χρονικό διάστημα, προκειμένου να μην «απενεργοποιηθεί» μια ανεξάρτητη αρχή και αδρανήσει ο ελεγκτικός της ρόλος, παρά να μεταφερθούν οι αρμοδιότητές της στην εκτελεστική εξουσία, έστω και για ένα μικρό διάστημα, με το επιχείρημα της αδυναμίας επανασυγκρότησής της, φαινόμενο άλλωστε εξαιρετικά συνηθισμένο τις τελευταίες δεκαετίες.
10 Ενα από τα επιχειρήματα των κυβερνητικών στελεχών εναντίον του ΣτΕ είναι ότι οι δικαστές δεν ενήργησαν με βάση το δημόσιο συμφέρον, μιας και -σε πρώτη φάση τουλάχιστον- ο προϋπολογισμός χάνει χρήματα. Για ένα ακυρωτικό δικαστήριο προέχει το δημόσιο συμφέρον (όπως κι αν ερμηνεύεται αυτό) ή η εφαρμογή του Συντάγματος;
Η νομολογία έχει ξεκαθαρίσει και σε διεθνές επίπεδο ότι το δημόσιο συμφέρον ως έννοια δεν ταυτίζεται με το δημοσιονομικό συμφέρον, οπότε δεν τίθεται ζήτημα τέτοιας σύγχυσης, κάτι που έχει άλλωστε επισημανθεί σε σωρεία αποφάσεων και αντιμνημονιακού περιεχομένου (π.χ. για την ακύρωση περικοπών σε συντάξεις κλπ.), όπου το κράτος αμυνόταν με ανάλογα επιχειρήματα, περί απειλής του δημοσίου συμφέροντος.
Ασφαλώς και προέχει για τα δικαστήρια η εφαρμογή του Συντάγματος με ερμηνεία που να εναρμονίζεται και με το δημόσιο συμφέρον, που να μην περιορίζεται σε οικονομικά όμως μεγέθη, αλλά να «μετριέται» και να σταθμίζεται απέναντι σε θεμελιώδη δικαιώματα συνταγματικά κατοχυρωμένα και στον κίνδυνο παραβίασής τους.
ΑλΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΥΛΩΝΙΤΗΣ
ΕΘΝΟΣ
