Το μεγαλεπήβολο σχέδιο και η ελληνική περιπλοκή μετά τα σχέδια Λαφαζάνη
Ως γνωστόν, από την έναρξη της υπόθεσης του Turkish Stream, έχει χυθεί πολύ μελάνι για το ενδεχόμενο αυτός να περάσει από την Ελλάδα και στη συνέχεια να φθάσει στην Ιταλία, ακολουθώντας τα… χνάρια του πολυδιαφημισμένου ITGI (Interconnector Turkey-Greece-Italy). Ωστόσο, οι συνθήκες, οικονομικές και γεωπολιτικές, δεν επιτρέπουν υπερφιλόδοξες προβλέψεις. Αλλωστε, η ρωσοτουρκική συμφωνία της 10ης Οκτωβρίου, την οποία επικύρωσαν με τη συνάντησή τους οι Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Βλαντίμιρ Πούτιν, αναφέρεται στην παρούσα φάση μόνο στις δύο πρώτες γραμμές του αγωγού που θα καταλήγουν στην τουρκική Ανατολική Θράκη.
Το μεγαλεπήβολο αρχικό σχέδιο της Gazprom κάνει λόγο για έναν αγωγό-μεγαθήριο, ο οποίος θα μπορούσε να μεταφέρει έως και 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, λειτουργώντας ως «παρακαμπτήρια οδός» στην Ουκρανία, που σήμερα αποτελεί τη βασική οδό μεταφοράς ρωσικού αερίου στη Δυτική Ευρώπη. Η κατασκευή του Turkish Stream συνδέεται και με την κατασκευή του αγωγού Nord Stream II, ο οποίος θα μπορεί να τροφοδοτεί τη Γερμανία, τη μεγαλύτερη αγορά αερίου για τη Gazprom, από τη Βαλτική. Οι δύο νέοι αγωγοί θα μπορούσαν να λειτουργήσουν κυκλωτικά της ουκρανικής οδού, μοιάζοντας με μια «γεωγραφική δαγκάνα».
Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του αγωγού έχουν σημασία. Οπως ανακοίνωσε η South Stream Transport BV, η θυγατρική της Gazprom που εδρεύει στην Ολλανδία και έχει αναλάβει την υλοποίηση του έργου, ο νέος αγωγός θα αποτελείται από δύο γραμμές, χωρητικότητας 15,75 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων έκαστη (άρα, συνολικά 31,5 δισ. κυβικά μέτρα), οι οποίες θα εκκινούν από το ρωσικό λιμάνι της Ανάπα και θα καταλήγουν στο Κιγικιόι της τουρκικής Ανατολικής Θράκης. Από εκεί θα πορευθούν, υπογείως, μέχρι τα Υψαλα στα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Σημειώνεται ότι ο αγωγός θα διασχίζει μια υποθαλάσσια απόσταση περίπου 900 χιλιομέτρων στον βυθό της Μαύρης Θάλασσας. Οι σωλήνες, που σε σχέση με άλλους υποθαλάσσιους αγωγούς θα έχουν μικρότερη διάμετρο και παχύτερο περίβλημα ώστε να μπορούν να αντέξουν την πίεση του νερού ακόμη και σε βάθος 2.200 μέτρων (την κατασκευή πραγματοποιεί η ιταλική Eni), είχαν ήδη παραγγελθεί για τον South Stream αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν. Παρέμειναν αποθηκευμένες στο βουλγαρικό λιμάνι της Βάρνας.
Με την κατασκευή των δύο γραμμών, η Gazprom θα μπορέσει να διασφαλίσει την τροφοδοσία μίας εκ των μεγαλύτερων αγορών της, από τη στιγμή μάλιστα που ο άλλος υποθαλάσσιος ρωσοτουρκικός αγωγός, Blue Stream, δεν επαρκούσε εδώ και καιρό για να καλύψει την αυξανόμενη «ενεργειακή δίψα» της τουρκικής οικονομίας. Από εκεί και πέρα, αρχίζουν οι «γκρίζες περιοχές». Σύμφωνα με τον Τζον Ρόμπερτς, έναν από τους κορυφαίους αναλυτές επί ενεργειακών θεμάτων διεθνώς και στέλεχος της γνωστής δεξαμενής σκέψης Atlantic Council που μίλησε στο «Βήμα», «αυτό που είναι προς το παρόν βέβαιο είναι ότι ο Turkish Stream θα συνδεθεί με τον Διαβαλκανικό Αγωγό (Trans Balkan Pipeline) σε κάποιο σημείο της διαδρομής του μεταξύ Κιγικιόι και Υψάλων. Με τον τρόπο αυτόν θα καταστεί τεχνικά εφικτή η τροφοδοσία με αέριο της Βουλγαρίας από την Τουρκία. Θα προβλεφθεί φυσικά και ανάστροφη ροή».
Το αν θα κατασκευαστεί όμως το υπόλοιπο τμήμα του αγωγού, δηλαδή άλλες δύο γραμμές που θα μεταφέρουν επιπλέον αέριο 31,5 δισ. κυβικών μέτρων ώστε η συνολική δυναμικότητα να φθάσει στο δυσθεώρητο ύψος των 63 δισ. κυβικών μέτρων, καθώς και η ανάπτυξη υποδομής που θα μεταφέρει το επιπλέον αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά συνιστούν ερωτήματα με αβέβαιες απαντήσεις. «Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει σύνδεση με το σύστημα Snam στην Ιταλία και ότι πρέπει να αναβιώσει το σχέδιο Poseidon» τονίζει ο κ. Ρόμπερτς. Το σχέδιο αυτό αφορά το υποθαλάσσιο σκέλος του ITGI που θα συνέδεε την Ηγουμενίτσα με το Οτράντο, το οποίο είχε αναλάβει η ιταλική Edison.
Το ζήτημα είναι φυσικά και οικονομικό. Με τις διεθνείς τιμές αερίου σε χαμηλά επίπεδα, απαιτούνται σημαντικές αγορές απορρόφησης του αερίου για να είναι βιώσιμα τόσο κοστοβόρα projects. Ωστόσο η ρωσική πλευρά (και όχι μόνο) επιδιώκει να διατηρεί ζεστό το ενδιαφέρον και ο κ. Νόβακ έκανε σχετική συζήτηση επί του ζητήματος με τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Πάνο Σκουρλέτη στο περιθώριο της ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο. Οι Ιταλοί της Edison, οι οποίοι επιδιώκουν δυναμική επιστροφή και σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες θέλουν να επιστρατεύσουν ως επικεφαλής του σχετικού κονσόρτιουμ τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Ρομάνο Πρόντι, ενδιαφέρονται ενεργά, ενώ άλλες πηγές μιλούν και για ενδιαφέρον γαλλικών εταιρειών (EDF, ENGIE). Θα φθάνουν όμως τα κεφάλαια αυτών των εταιρειών ή θα χρειαστεί και η χρηματοδότηση της Gazprom που, όπως σημειώνει ο κ. Ρόμπερτς, «δεν έχει τη ρευστότητα;».
Υπάρχει τέλος το ενδεχόμενο η Gazprom να επιδιώξει, ως τρίτο μέρος, πρόσβαση στον ΤΑΡ.«Οι ΗΠΑ δεν είναι σε θέση, ούτε νομικά ούτε πολιτικά, να το σταματήσουν» εκτιμά ο κ. Ρόμπερτς. Η πρόσβαση τρίτων μερών στον ΤΑΡ θα μπορούσε να γίνει σε περίπτωση που ο αγωγός αυξήσει τη χωρητικότητά του πέραν των 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων που είναι σήμερα (και η οποία θα καλυφθεί από αζερικό αέριο προερχόμενο από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ). Από τη στιγμή που επιπλέον αζερικό αέριο δεν φαίνεται να εντάσσεται στην τροφοδοσία της Ευρώπης πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 2020, η Gazprom θα μπορούσε να ζητήσει την πρόσβαση αυτή, με το ρωσικό αέριο να φθάνει στον ΤΑΡ από τον Turkish Stream. Ακόμη κι έτσι όμως, θα χρειαστεί να βρεθεί κάποιος για να χρηματοδοτήσει το έργο Poseidon. «Δεν βλέπω κάποιον πρόθυμο, εκτός κι αν υπάρξει ραγδαία αύξηση των διεθνών τιμών αερίου» καταλήγει ο κ. Ρόμπερτς.
Στις 10 Οκτωβρίου στην Κωνσταντινούπολη, στο περιθώριο του Παγκόσμιου Ενεργειακού Φόρουμ, οι υπουργοί Ενέργειας της Ρωσίας και της Τουρκίας, Αλεξάντερ Νόβακ καιΜπεράτ Αλμπαϊράκ, υπέγραψαν τη συμφωνία για την έναρξη της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream. Πρόκειται για τον αγωγό που θα συνδέει τις δύο χώρες υποθαλασσίως μέσω της Μαύρης Θάλασσας και αντικαθιστά τον εγκαταλειφθέντα, λόγω των σφοδρών αντιδράσεων Ευρωπαίων και Αμερικανών, South Stream.
Ως γνωστόν, από την έναρξη της υπόθεσης του Turkish Stream, έχει χυθεί πολύ μελάνι για το ενδεχόμενο αυτός να περάσει από την Ελλάδα και στη συνέχεια να φθάσει στην Ιταλία, ακολουθώντας τα… χνάρια του πολυδιαφημισμένου ITGI (Interconnector Turkey-Greece-Italy). Ωστόσο, οι συνθήκες, οικονομικές και γεωπολιτικές, δεν επιτρέπουν υπερφιλόδοξες προβλέψεις. Αλλωστε, η ρωσοτουρκική συμφωνία της 10ης Οκτωβρίου, την οποία επικύρωσαν με τη συνάντησή τους οι Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Βλαντίμιρ Πούτιν, αναφέρεται στην παρούσα φάση μόνο στις δύο πρώτες γραμμές του αγωγού που θα καταλήγουν στην τουρκική Ανατολική Θράκη.
Το μεγαλεπήβολο αρχικό σχέδιο της Gazprom κάνει λόγο για έναν αγωγό-μεγαθήριο, ο οποίος θα μπορούσε να μεταφέρει έως και 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, λειτουργώντας ως «παρακαμπτήρια οδός» στην Ουκρανία, που σήμερα αποτελεί τη βασική οδό μεταφοράς ρωσικού αερίου στη Δυτική Ευρώπη. Η κατασκευή του Turkish Stream συνδέεται και με την κατασκευή του αγωγού Nord Stream II, ο οποίος θα μπορεί να τροφοδοτεί τη Γερμανία, τη μεγαλύτερη αγορά αερίου για τη Gazprom, από τη Βαλτική. Οι δύο νέοι αγωγοί θα μπορούσαν να λειτουργήσουν κυκλωτικά της ουκρανικής οδού, μοιάζοντας με μια «γεωγραφική δαγκάνα».
Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του αγωγού έχουν σημασία. Οπως ανακοίνωσε η South Stream Transport BV, η θυγατρική της Gazprom που εδρεύει στην Ολλανδία και έχει αναλάβει την υλοποίηση του έργου, ο νέος αγωγός θα αποτελείται από δύο γραμμές, χωρητικότητας 15,75 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων έκαστη (άρα, συνολικά 31,5 δισ. κυβικά μέτρα), οι οποίες θα εκκινούν από το ρωσικό λιμάνι της Ανάπα και θα καταλήγουν στο Κιγικιόι της τουρκικής Ανατολικής Θράκης. Από εκεί θα πορευθούν, υπογείως, μέχρι τα Υψαλα στα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Σημειώνεται ότι ο αγωγός θα διασχίζει μια υποθαλάσσια απόσταση περίπου 900 χιλιομέτρων στον βυθό της Μαύρης Θάλασσας. Οι σωλήνες, που σε σχέση με άλλους υποθαλάσσιους αγωγούς θα έχουν μικρότερη διάμετρο και παχύτερο περίβλημα ώστε να μπορούν να αντέξουν την πίεση του νερού ακόμη και σε βάθος 2.200 μέτρων (την κατασκευή πραγματοποιεί η ιταλική Eni), είχαν ήδη παραγγελθεί για τον South Stream αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν. Παρέμειναν αποθηκευμένες στο βουλγαρικό λιμάνι της Βάρνας.
Με την κατασκευή των δύο γραμμών, η Gazprom θα μπορέσει να διασφαλίσει την τροφοδοσία μίας εκ των μεγαλύτερων αγορών της, από τη στιγμή μάλιστα που ο άλλος υποθαλάσσιος ρωσοτουρκικός αγωγός, Blue Stream, δεν επαρκούσε εδώ και καιρό για να καλύψει την αυξανόμενη «ενεργειακή δίψα» της τουρκικής οικονομίας. Από εκεί και πέρα, αρχίζουν οι «γκρίζες περιοχές». Σύμφωνα με τον Τζον Ρόμπερτς, έναν από τους κορυφαίους αναλυτές επί ενεργειακών θεμάτων διεθνώς και στέλεχος της γνωστής δεξαμενής σκέψης Atlantic Council που μίλησε στο «Βήμα», «αυτό που είναι προς το παρόν βέβαιο είναι ότι ο Turkish Stream θα συνδεθεί με τον Διαβαλκανικό Αγωγό (Trans Balkan Pipeline) σε κάποιο σημείο της διαδρομής του μεταξύ Κιγικιόι και Υψάλων. Με τον τρόπο αυτόν θα καταστεί τεχνικά εφικτή η τροφοδοσία με αέριο της Βουλγαρίας από την Τουρκία. Θα προβλεφθεί φυσικά και ανάστροφη ροή».
Το αν θα κατασκευαστεί όμως το υπόλοιπο τμήμα του αγωγού, δηλαδή άλλες δύο γραμμές που θα μεταφέρουν επιπλέον αέριο 31,5 δισ. κυβικών μέτρων ώστε η συνολική δυναμικότητα να φθάσει στο δυσθεώρητο ύψος των 63 δισ. κυβικών μέτρων, καθώς και η ανάπτυξη υποδομής που θα μεταφέρει το επιπλέον αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά συνιστούν ερωτήματα με αβέβαιες απαντήσεις. «Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει σύνδεση με το σύστημα Snam στην Ιταλία και ότι πρέπει να αναβιώσει το σχέδιο Poseidon» τονίζει ο κ. Ρόμπερτς. Το σχέδιο αυτό αφορά το υποθαλάσσιο σκέλος του ITGI που θα συνέδεε την Ηγουμενίτσα με το Οτράντο, το οποίο είχε αναλάβει η ιταλική Edison.
ΣΤΟΙΧΕΙΑΠρόκειται για τον αγωγό που θα συνδέει τις δύο χώρες υποθαλασσίως μέσω της Μαύρης Θάλασσας και αντικαθιστά τον εγκαταλειφθέντα, λόγω των σφοδρών αντιδράσεων Ευρωπαίων και Αμερικανών, South Stream.
Το αρχικό σχέδιο της Gazprom προέβλεπε έναν αγωγό-μεγαθήριο, ο οποίος θα μπορούσε να μεταφέρει έως και 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, λειτουργώντας ως «παρακαμπτήρια οδός» στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με τον Τζον Ρόμπερτς, έναν από τους κορυφαίους αναλυτές επί ενεργειακών θεμάτων διεθνώς και στέλεχος της γνωστής δεξαμενής σκέψης Atlantic Council που μίλησε στο «Βήμα», «αυτό που είναι προς το παρόν βέβαιο είναι ότι ο Turkish Stream θα συνδεθεί με τον Διαβαλκανικό Αγωγό (Trans Balkan Pipeline) σε κάποιο σημείο της διαδρομής του μεταξύ Κιγικιόι και Υψάλων.
Η Gazprom, η SOCAR και η Edison
Οι συζητήσεις με Ρωσία και Ιταλία υπό τη σκιά των ΗΠΑ
Κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ το 2015 ο Παναγιώτης Λαφαζάνης είχε υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με τον ρώσο ομόλογό του Αλεξάντρ Νόβακ για την κατασκευή του ελληνικού τμήματος του αγωγού. Ηταν η περίοδος που πολλοί στην κυβέρνηση ήλπιζαν ότι μέσω αυτού του σχεδίου η χώρα θα ελάμβανε και ρωσικό δάνειο. Το ελληνικό τμήμα του αγωγού αφορά τη διαδρομή Κομοτηνή – Ηγουμενίτσα και τα δικαιώματά του ανήκουν στον υπό ιδιωτικοποίηση ΔΕΣΦΑ. Τώρα που πλέον η δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα ετοιμάζεται να ολοκληρώσει την πώληση του ΔΕΣΦΑ στην κρατική εταιρεία αερίου του Αζερμπαϊτζάν SOCAR, καθίσταται σαφές ότι η κατάσταση περιπλέκεται. Για ποιον λόγο η SOCAR, η οποία ξεκάθαρα προωθεί τον Διαδριατικό Αγωγό (Trans Adriatic Pipeline) που θα μεταφέρει αζερικό αέριο, να κινηθεί υπέρ της κατασκευής ενός ανταγωνιστικού αγωγού;
Το ζήτημα είναι φυσικά και οικονομικό. Με τις διεθνείς τιμές αερίου σε χαμηλά επίπεδα, απαιτούνται σημαντικές αγορές απορρόφησης του αερίου για να είναι βιώσιμα τόσο κοστοβόρα projects. Ωστόσο η ρωσική πλευρά (και όχι μόνο) επιδιώκει να διατηρεί ζεστό το ενδιαφέρον και ο κ. Νόβακ έκανε σχετική συζήτηση επί του ζητήματος με τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Πάνο Σκουρλέτη στο περιθώριο της ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο. Οι Ιταλοί της Edison, οι οποίοι επιδιώκουν δυναμική επιστροφή και σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες θέλουν να επιστρατεύσουν ως επικεφαλής του σχετικού κονσόρτιουμ τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Ρομάνο Πρόντι, ενδιαφέρονται ενεργά, ενώ άλλες πηγές μιλούν και για ενδιαφέρον γαλλικών εταιρειών (EDF, ENGIE). Θα φθάνουν όμως τα κεφάλαια αυτών των εταιρειών ή θα χρειαστεί και η χρηματοδότηση της Gazprom που, όπως σημειώνει ο κ. Ρόμπερτς, «δεν έχει τη ρευστότητα;».
Υπάρχει τέλος το ενδεχόμενο η Gazprom να επιδιώξει, ως τρίτο μέρος, πρόσβαση στον ΤΑΡ.«Οι ΗΠΑ δεν είναι σε θέση, ούτε νομικά ούτε πολιτικά, να το σταματήσουν» εκτιμά ο κ. Ρόμπερτς. Η πρόσβαση τρίτων μερών στον ΤΑΡ θα μπορούσε να γίνει σε περίπτωση που ο αγωγός αυξήσει τη χωρητικότητά του πέραν των 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων που είναι σήμερα (και η οποία θα καλυφθεί από αζερικό αέριο προερχόμενο από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ). Από τη στιγμή που επιπλέον αζερικό αέριο δεν φαίνεται να εντάσσεται στην τροφοδοσία της Ευρώπης πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 2020, η Gazprom θα μπορούσε να ζητήσει την πρόσβαση αυτή, με το ρωσικό αέριο να φθάνει στον ΤΑΡ από τον Turkish Stream. Ακόμη κι έτσι όμως, θα χρειαστεί να βρεθεί κάποιος για να χρηματοδοτήσει το έργο Poseidon. «Δεν βλέπω κάποιον πρόθυμο, εκτός κι αν υπάρξει ραγδαία αύξηση των διεθνών τιμών αερίου» καταλήγει ο κ. Ρόμπερτς.
ΒΗΜΑ
