Χωρίς αμφιβολία, η 10η Οκτωβρίου 2016 θα γίνει μια νέα σημαντική ημερομηνία στην διπλωματική ιστορία της Τουρκίας. Την ημέρα εκείνη, ο πρόεδρος της χώρας Recep TAyyip Erdogan και ο Ρώσος ομόλογός του Vladimir Putin, υπέγραψαν μια συμφωνία για τον αγωγό φυσικού αερίου Turkish Stream, ο οποίος θα μεταφέρει ρωσικό αέριο στην Τουρκία και από εκεί στην ΕΕ. Με λίγα λόγια, η συμφωνία αποτελεί ενα τακτικό πλεονέκτημα για την Τουρκία και μια νέα στρατηγική θέση για την Ρωσία, η οποία θα συνεχίσει να κυριαρχεί στην προμήθεια αερίου της Ευρώπης.
Όπως είναι φυσικό, τα φιλοκυβερνητικά μέσα στην Τουρκία εξυμνούν τη συμφωνία, με τίτλους όπως “Η καρδιά της ενέργειας χτυπά στην Κωνσταντινούπολη”. Η υπογραφή της συμφωνίας παρουσιάζεται όχι μόνο ως ένα ευπρόσδεκτο διπλωματικό comeback σε μια στιγμή που η χώρα ακόμη παραπαίει από το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και πλήττεται από τις τεταμένες σχέσεις με τους δυτικούς της εταίρους. Η διόρθωση των ρωσό-τουρκικών σχέσεων -σε έναν κλάδο τουλάχιστον- βάζει ένα τέλος στο στρατιωτικό συμβάν του Νοεμβρίου 2015, στο οποίο ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος κατέρριψε ένα ρωσικό βομβαρδιστικό, και απεικονίζει την επανέναρξη της διμερούς συνεργασίας με ένα μεγάλο κοινό project. Η ρωσική κρατική ενεργειακή Gazprom θα διαπραγματευτεί επίσης μια απροσδιόριστη έκπτωση για τις τιμές του αερίου με την τουρκική ομόλογό της.
Ωστόσο, από την σκοπιά ενός Τούρκου παρατηρητή, η συμφωνία της 10ης Οκτωβρίου δεν είναι τίποτα καινούρια στ αλήθεια, καθώς ένα μνημόνιο έχει ήδη υπογραφεί το 2014 μεταξύ της Gazprom και της τουρκικής BOTAS, αλλά οι εργασίες έχουν σταματήσει εξαιτίας του περιστατικού τον Νοέμβριο του 2015. Ακόμη περισσότερο, η συμφωνία θα γίνει πραγματικότητα μόνο όταν οι δύο εταιρείες αερίου αποφασίσουν να επενδύσουν, κάτι που ακόμη δεν έχει συμβεί. Μακροπρόθεσμα, και με την επιφύλαξη των μελλοντικών αποφάσεων, η Τουρκία ενισχύει επίσης την θέση της ως ένα κομβικό κέντρο αερίου στο κατώφλι της ΕΕ.
Από μια ρωσική πλευρά, η επιτυχία είναι ακόμη μεγαλύτερη. Το ρωσικό αέριο τώρα θα μπορεί να παρακάμψει την εχθρική -όπως την βλέπει η Μόσχα- Ουκρανία στον δρόμο της προς τη Δυτική Ευρώπη και ως εκ τούτου να στερήσει το Κίεβο από σημαντικά έσοδα διαμετακόμισης. Με την ίδια λογική, η Ρωσία θα προκαταλάβει δυνητικές παραδόσεις φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν στην Ευρώπη -αν και οι δύο χώρες έκαναν θετικές δηλώσεις για την ρωσό-τουρκικό συμφωνία.
Μακροπρόθεσμα, ο Turkish Stream μπορεί επίσης να εκτοπίσει τους υποθαλάσσιους αγωγούς αερίου από το Ισραήλ και την Κύπρο στην Τουρκία και την ΕΕ. Ωστόσο, μια πρώτη συζήτηση έλαβε χώρα μεταξύ των υπουργών Ενέργειας των Ισραήλ και Τουρκίας δύο ημέρες μετά από την υπογραφή της συμφωνίας.
Πιο σημαντικό, με την κατασκευή μιας νότιας διαδρομής για τις εξαγωγές αερίου στην ΕΕ, η Ρωσία θα αποδυναμώσει κάπως έναν βασικό πυλώνα της Ενεργειακής Ένωσης της ΕΕ και της Στρατηγικής Ενεργειακής Ασφάλειας, που στόχο έχουν να διαφοροποιήσουν τις πηγές εφοδιασμού μακριά από τη Ρωσία και να αποφύγουν μια πιθανή διαταραχή, αποτέλεσμα των εντάσεων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Κατά κάποιον τρόπο, ο Turkish Stream είναι -μαζί με τον Nord Stream 2, έναν αγωγό αερίου που συνδέει τη Ρωσία και τη Γερμανία κάτω από την Βαλτική Θάλασσα και που τώρα αντιμετωπίζει προβλήματα εξαιτίας νομικών εμποδίων στην Πολωνία- ένα όχημα για την Μόσχα να εξαλείψει την δική της εξάρτηση από την Ουκρανία και να επιφέρει πλήγμα σε μια βασική πολιτική της ΕΕ.
Από την πλευρά της ΕΕ, αρκετές αρνητικές γεωπολιτικές πτυχές τώρα θα υλοποιηθούν. Η Ουκρανία θα έχει χαμηλότερη στρατηγική σημασία ως χώρα διέλευσης, η διχόνοια της ΕΕ για τον NordStream2 θα γίνει πηγή αξιοποιήσιμη από την Μόσχα, και θα μείνει λίγη πολιτική χροιά στην Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας της ένωσης. Αλλά δεν είναι όλα αρνητικά: οι νοτιοανατολικές χώρες της ΕΕ, Αυστρία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία, που είχαν βασιστεί στον αγωγό South Stream από την Ρωσία στην Βουλγαρία, θα έχουν μια πραγματική εναλλακτική για τις προμήθειές τους σε αέριο -με την προϋπόθεση ότι θα επιλυθούν οι νομικές διαφορές της σύνδεσης των διάφορων αγωγών.
Η συμφωνία του Turkish Stream θα έχει σημασία εάν η σχέση συνολικά μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας διατηρηθεί σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο στους επόμενους μήνες και χρόνια. Υπάρχουν πολλοί λόγοι -από την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία μέχρι το μέλλον του καθεστώτος του Σύριου προέδρου Bashar al-Assad, από την τύχη του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους μέχρι την ρωσική στρατιωτική υποστήριξη για τις κουρδικές δυνάμεις της Συρίας -για να στραβώσει η σχέση τους σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η περιοχή παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη, και οι δύο χώρες δεν συμφωνούν σε πολλά ζητήματα. Θα μπορούσε ως εκ τούτου να είναι δύσκολο να εφαρμοστεί η συμφωνία για το αέριο εάν η πολιτική και στρατιωτική σχέση αναφορικά με την Συρία, επιδεινωθεί.
Επιπλέον, η χρησιμότητα του Turkish Stream για την ΕΕ θα εξαρτηθεί όχι μόνο από την ολοκλήρωση των συνδέσεων με την Αυστρία στον Βορρά και με την Ιταλία στη Δύση, αλλά επίσης και από την γεωπολιτική ατμόσφαιρα. Το ενδεχόμενο της αύξησης των εντάσεων μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ στο προσεχές μέλλον, είναι κάτι περισσότερο από απλή σπέκουλα, καθώς οι τριβές θα μπορούσαν να προκληθούν από πολλαπλούς παράγοντες: συνεχιζόμενη ρωσική ναυτική και αεροπορική παρενόχληση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, πιθανώς οδηγώντας σε στρατιωτικά επεισόδια. Μια ανάφλεξη των εχθροπραξιών στην Ανατολική Ουκρανία. ΜΙα νέα διχόνοια μεταξύ της Ρωσίας και των χωρών της Βαλτικής. ΚΑι διαρκείς αποκλίσεις για την Συρία και το Ισλαμικό Κράτος και η επίδρασή τους στο έργο των Ηνωμένων Εθνών.
Αναπόφευκτα, ένα τέτοιο πολιτικό πλαίσιο εγείρει το ζήτημα της διακοπής των προμηθειών ρωσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας. Ως εκ τούτου, υπάρχει μια προσδοκία ότι η κατάσταση θα είναι πιο ασφαλής όταν αρχίσει να λειτουργεί ο Turkish Stream. Κατ’ αρχήν, υτό είναι αλήθεια. Εκτός αν η Ρωσία χρησιμοποιήσει την αναζωπυρωμένη σχέση της με την Τουρκία για να δημιουργήσει νέα προβλήματα για την ΕΕ και αναγκάσει την Τουρκία να διαλέξει πλευρά, σε μια ευρύτερη, και μη συνδεόμενη με την ενέργεια, αντιπαράθεση.
Εξάλλου, η Ρωσία έχει συνηθίσει τους Ευρωπαίους συνομιλητές της σε μια πολιτική πολύπλευρης παρενόχλησης σε οτιδήποτε σχετίζεται με την ΕΕ (για παράδειγμα οι συμφωνίες της ΕΕ με την Ουκρανία και τις χώρες του Νότιου Καυκάσου) και σε άμεση αλληλεπίδραση με εκείνες της ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ή πολιτικά κόμματα που είναι πιο εμφανώς σε αντίθεση με το πνεύμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο Ούγγρος Fidesz και το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, που είναι επικριτικά στην Ευρώπη, είναι τέτοιες περιπτώσεις: επωφελούνται από την ρωσική στήριξη και οι ηγέτες τους κομπάζουν ότι έχουν θετικές σχέσεις με το Κρεμλίνο.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η Τουρκία, που αυτή την στιγμή είναι σε μια θέση πολιτικής αδυναμίας μετά από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα, θα πρέπει να ενθουσιαστεί για τη συμφωνία του Turkish Stream, οχι μόνο για τις αρετές της ενεργειακής της πολιτικής, αλλά επίσης και για τον διπλωματικό συμβολισμό. Ωστόσο, από το Βερολίνο, τις Βρυξέλλες και το Παρίσι, η συμφωνία θα παρακολουθείται με μια ευρύτερη προοπτική, πέρα από το αέριο. Οι δυτικές πρωτεύουσες θα θέλουν να δουν εάν η Άγκυρα μπορεί να διατηρήσει την θέση μιας περιφερειακής δύναμης που να αντιμετωπίζει στα ίσια μεγαλύτερους παράγοντες, όπως η ΕΕ και η Ρωσία ή εάν η Μόσχα θα μετατρέψει την Τουρκία σε ένα πιόνι στην ηπειρωτική σκακιέρα του Putin.
capitalgr
