Τέτοιες μέρες πριν από 72 χρόνια χώρισαν τη Γηραιά Ηπειρο σε σφαίρες επιρροής
Ο Κόκκινος Στρατός στην Πρωσία
Υστερα από μια επιτροχάδην συζήτηση για τη δυνατότητα συνεργασίας της εξόριστης στη Βρετανία κυβέρνησης της Πολωνίας με την πολωνική κυβέρνηση που δημιούργησε η Μόσχα – «πρόβλημα» που παραπέμφθηκε στους υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών – οι Τσόρτσιλ και Στάλιν πέρασαν στα προβλήματα των Βαλκανίων. Ηταν ο Τσόρτσιλ που μίλησε πρώτος και στόχευσε αμέσως στην ουσία. Οι δύο χώρες θα πρέπει να συμφωνήσουν να διαιρέσουν την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής – η μία χώρα να έχει «κυρίαρχη επιρροή» σε μια σφαίρα και η άλλη χώρα «κυρίαρχη επιρροή» σε άλλη σφαίρα.
Οχι πρωτότυπη πρόταση
Ο Τσόρτσιλ προχώρησε: Η Ουγγαρία και η Γιουγκοσλαβία θα ανήκουν ισότιμα 50-50 και στις δύο σφαίρες, η Ρουμανία θα είναι κατά 90% στη σοβιετική σφαίρα και 10% στη σφαίρα των Δυτικών, ενώ η Βουλγαρία θα περιέλθει κατά 75% στη σοβιετική σφαίρα επιρροής και κατά 25% στη δυτική σφαίρα. Καθώς ο Στάλιν άκουγε με προσοχή τον μεταφραστή του ο Τσόρτσιλ πήρε ένα λευκό χαρτί που ήταν πάνω στο τραπέζι μαζί με μολύβια, ποτήρια και δύο μπουκάλια κονιάκ και έγραψε με μικροσκοπικά γράμματα τις χώρες και τα ποσοστά, όπως τα είχε προτείνει. Πέρασε το χαρτί στον Στάλιν, εκείνος το διάβασε με προσοχή, ύστερα πήρε το μπλε μολύβι του και έβαλε ένα «τσικ» στο δεξί μέρος της σελίδας.
Οι λέξεις-ταμπού
Το μεσημέρι της επομένης ο Τσόρτσιλ έστειλε στον Στάλιν ένα κείμενο με τα συμπεράσματα της συζήτησής τους, το οποίο είχε ετοιμάσει ο Ιντεν. Ο Στάλιν υπογράμμισε τα σημεία που αφορούσαν τη σοβιετική σφαίρα επιρροής, «σοβιετοποίησε» τα ποσοστά της Ουγγαρίας και της Βουλγαρίας σε 90-10 και έστειλε το κείμενο στον Μολότοφ με εντολή «να το συζητήσει»με τον βρετανό ομόλογό του. Η συνάντηση των δύο υπουργών δεν άλλαξε τίποτε στο κείμενο και σε αυτήν τη «σταλινική μορφή» του επικυρώθηκε αργότερα στη διάσκεψη της Γιάλτας, τον Φεβρουάριο του 1945. Ο διαχωρισμός της Ευρώπης σε σφαίρες επιρροής – λέξεις-ταμπού – καλλωπίστηκε ιστορικά ως «Διακήρυξη της Γιάλτας».
«…αργότερα οι δυο τους συζήτησαν και πάλι αλλά με άφησαν έξω. Το βρίσκω μυστικιστικό και αφύσικο. (…) Εμαθα πως έμειναν πολλές ώρες συζητώντας» γράφει στις 10 Οκτωβρίου 1944 στο «Μικρό Ημερολόγιό» του ο τότε πρεσβευτής της Αμερικής στη Μόσχα Αβερελ Χάριμαν. Οι «δυο τους» είναι ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Γουίνστον Τσόρτσιλ. Ο πρεσβευτής έμαθε τι συζήτησαν στη Μόσχα εκείνο το βράδυ οι δύο ηγέτες περίπου πέντε μήνες αργότερα, όπως σημειώνει στο Ημερολόγιό του με κάποια απογοήτευση, καθώς είχε μείνει εκτός από μια «δραματική και ιστορικά καθοριστική συνάντηση». Σε αυτήν σχεδιάστηκε το μέλλον της Ευρώπης και καθορίστηκαν οι «σφαίρες επιρροής» των Δυτικών και της Σοβιετικής Ενωσης.
Ο Κόκκινος Στρατός στην Πρωσία
Η κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας είναι πλέον ορατή. Το φθινόπωρο του 1944 ο Κόκκινος Στρατός έχει εισέλθει στην Πολωνία, στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία, έχει καταλάβει τμήμα της «γερμανικής καρδιάς» (Πρωσίας) και οι συμμαχικές στρατιές στη Δύση έχουν ελευθερώσει ολόκληρη σχεδόν τη Γαλλία. Ο στρατιωτικός σύμβουλος του Στάλιν στρατηγός Αλεξέι Αντόνοφ, γράφει ο Τζέφρεϊ Ρόμπερτς στο βιβλίο του «Beware Greek Gifts», είχε ενημερώσει τους δύο ηγέτες ότι ήταν «ζήτημα δύο ή τριών μηνών» η ολοκληρωτική κατάρρευση της χιτλερικής Βέρμαχτ. Δεν έπεσε έξω. Εφθασε λοιπόν η «ώρα να συζητηθούν θέματα (…) και της μεταπολεμικής φυσιογνωμίας της Ευρώπης μας», είχε γράψει τον Ιούλιο ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Αντονι Ιντεν στον σοβιετικό ομόλογό του Βιατσεσλάβ Μολότοφ. Εκείνο που δεν του έγραψε ήταν ότι η «φυσιογνωμία» της μεταπολεμικής Ευρώπης είχε ήδη συζητηθεί από τους Τσόρτσιλ και Ρούζβελτ στην Ουάσιγκτον. Ετσι, όταν ο Τσόρτσιλ έφθασε στη Μόσχα, είχε και τις απόψεις του αμερικανού προέδρου για τη μεταπολεμική μορφή της Γηραιάς Ηπείρου. Ο Τσόρτσιλ βρήκε «έναν Στάλιν σε κατάσταση ευφορίας», γράφει στα απομνημονεύματά του. Η συνάντηση στο Κρεμλίνο – η τέταρτη των δύο ηγετών στη διάρκεια του Πολέμου – έγινε σε πολύ θερμό κλίμα. Ο Στάλιν απαρίθμησε τις επιτυχίες των σοβιετικών μηχανοκίνητων, έδωσε συγχαρητήρια στον Τσόρτσιλ για «το πνεύμα, τη δύναμη της αυτοπεποίθησης» το οποίο έδειξε η Βρετανία – που ενθουσίασαν τον Τσόρτσιλ – και δήλωσε ότι μόλις τελειώσει ο πόλεμος στην Ευρώπη θα επιτεθεί στην Ιαπωνία, κάτι το οποίο «ήταν ωραίος αιφνιδιασμός» για τον βρετανό πρωθυπουργό.
Υστερα από μια επιτροχάδην συζήτηση για τη δυνατότητα συνεργασίας της εξόριστης στη Βρετανία κυβέρνησης της Πολωνίας με την πολωνική κυβέρνηση που δημιούργησε η Μόσχα – «πρόβλημα» που παραπέμφθηκε στους υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών – οι Τσόρτσιλ και Στάλιν πέρασαν στα προβλήματα των Βαλκανίων. Ηταν ο Τσόρτσιλ που μίλησε πρώτος και στόχευσε αμέσως στην ουσία. Οι δύο χώρες θα πρέπει να συμφωνήσουν να διαιρέσουν την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής – η μία χώρα να έχει «κυρίαρχη επιρροή» σε μια σφαίρα και η άλλη χώρα «κυρίαρχη επιρροή» σε άλλη σφαίρα.
Οχι πρωτότυπη πρόταση
Η πρόταση ήταν «τολμηρή αλλά όχι πρωτότυπη», παραδέχθηκε χρόνια αργότερα ο Τσόρτσιλ. Για να ενισχύσει τη «θετική ατμόσφαιρα» προσέφερε στον Στάλιν ένα γενναιόδωρο deal: τη Ρουμανία, όπου ήδη είχαν προωθηθεί οι σοβιετικές δυνάμεις, έναντι της Ελλάδας. Με τη σύμφωνη επιθυμία της Αμερικής, η Ελλάδα θα έμενε εκτός της σοβιετικής σφαίρας. «Η Βρετανία πρέπει να είναι η κύρια δύναμη στη Μεσόγειο» τόνισε στον Στάλιν, ο οποίος δεν αντέδρασε.
Ο Τσόρτσιλ προχώρησε: Η Ουγγαρία και η Γιουγκοσλαβία θα ανήκουν ισότιμα 50-50 και στις δύο σφαίρες, η Ρουμανία θα είναι κατά 90% στη σοβιετική σφαίρα και 10% στη σφαίρα των Δυτικών, ενώ η Βουλγαρία θα περιέλθει κατά 75% στη σοβιετική σφαίρα επιρροής και κατά 25% στη δυτική σφαίρα. Καθώς ο Στάλιν άκουγε με προσοχή τον μεταφραστή του ο Τσόρτσιλ πήρε ένα λευκό χαρτί που ήταν πάνω στο τραπέζι μαζί με μολύβια, ποτήρια και δύο μπουκάλια κονιάκ και έγραψε με μικροσκοπικά γράμματα τις χώρες και τα ποσοστά, όπως τα είχε προτείνει. Πέρασε το χαρτί στον Στάλιν, εκείνος το διάβασε με προσοχή, ύστερα πήρε το μπλε μολύβι του και έβαλε ένα «τσικ» στο δεξί μέρος της σελίδας.
Οι λέξεις-ταμπού
Για τον βρετανό πρωθυπουργό «δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι ο ψυχρός Στάλιν (…) ήταν σύμφωνος», γράφει ο Τ. Β. Τσάμπερλιν στο πλούσιο σε έγγραφα εποχής βιβλίο του «The Moscow Conference 1944: Top Secret». Δεν έγινε συζήτηση για το θέμα και ο Τσόρτσιλ συνέχισε τις προτάσεις του. Η Ανατολική Πρωσία να χωριστεί στα δύο – η μισή να περάσει στη Σοβιετική Ενωση και η άλλη μισή στην Πολωνία -, οι γερμανοί κάτοικοί της να μετακινηθούν στα ενδότερα της Γερμανίας και η Σιλεσία να περιέλθει στην Πολωνία «έναντι της απώλειας των πολωνικών εδαφών που της απέσπασε» η Σοβιετική Ενωση, σαρκάζει ο Τσάμπερλιν. Η συζήτηση κράτησε σχεδόν έξι ώρες – κατά τις 3 μετά τα μεσάνυχτα Τσόρτσιλ και Στάλιν αποσύρθηκαν.
Το μεσημέρι της επομένης ο Τσόρτσιλ έστειλε στον Στάλιν ένα κείμενο με τα συμπεράσματα της συζήτησής τους, το οποίο είχε ετοιμάσει ο Ιντεν. Ο Στάλιν υπογράμμισε τα σημεία που αφορούσαν τη σοβιετική σφαίρα επιρροής, «σοβιετοποίησε» τα ποσοστά της Ουγγαρίας και της Βουλγαρίας σε 90-10 και έστειλε το κείμενο στον Μολότοφ με εντολή «να το συζητήσει»με τον βρετανό ομόλογό του. Η συνάντηση των δύο υπουργών δεν άλλαξε τίποτε στο κείμενο και σε αυτήν τη «σταλινική μορφή» του επικυρώθηκε αργότερα στη διάσκεψη της Γιάλτας, τον Φεβρουάριο του 1945. Ο διαχωρισμός της Ευρώπης σε σφαίρες επιρροής – λέξεις-ταμπού – καλλωπίστηκε ιστορικά ως «Διακήρυξη της Γιάλτας».
ΚΛΙΜΑ
Για να ενισχύσει τη «θετική ατμόσφαιρα» ο Τσόρτσιλ προσέφερε στον Στάλιν ένα γενναιόδωρο deal: τη Ρουμανία, όπου ήδη είχαν προωθηθεί οι σοβιετικές δυνάμεις, έναντι της Ελλάδας. Με τη σύμφωνη επιθυμία της Αμερικής, η Ελλάδα θα έμενε εκτός της σοβιετικής σφαίρας. «Η Βρετανία πρέπει να είναι η κύρια δύναμη στη Μεσόγειο» τόνισε στον Στάλιν, ο οποίος δεν αντέδρασε.
ΒΗΜΑ
