Χωρίς αποτέλεσμα οι επαφές με την Ιταλία, την Αλβανία και την Αίγυπτο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών
Ακόμη και η συμφωνία με τη Ρώμη, που είχε βρεθεί σε πολύ ώριμο στάδιο, έχει πλέον παγώσει, λόγω παλινωδιών της ιταλικής κυβέρνησης και καθυστερήσεων της ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών. Παράλληλα, η επιδείνωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων δεν προμηνύεται θετικές εξελίξεις επί της Συμφωνίας του 2009. Σύμφωνα μάλιστα με κυβερνητικές πηγές, που μίλησαν ανωνύμως στο «Βήμα», η όξυνση που προκλήθηκε λόγω του «Τσάμικου» έχει οδηγήσει τον Νίκο Κοτζιά να αναζητεί δυναμικές απαντήσεις για αντιστροφή της εικόνας. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η επέκταση των χωρικών υδάτων με την Αλβανία στα 12 ναυτικά μίλια. Στο δε μέτωπο με την Αίγυπτο, οι καλές ελληνικές προθέσεις δεν αρκούν για να ξεπεραστεί η αμφιθυμία του Καΐρου.
Η συμφωνία που δεν υπεγράφη
Η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τον Σεπτέμβριο του 2015 στη ΔΕΘ, κατά τη διάρκεια προεκλογικής περιόδου, ο Αλέξης Τσίπρας είπε ότι αν η χώρα δεν είχε οδηγηθεί σε εκλογές, η Ελλάδα θα προχωρούσε στις 7 Σεπτεμβρίου σε υπογραφή συμφωνίας ΑΟΖ με την Ιταλία. «Θα το κάνουμε μετά τις εκλογές» είχε υποσχεθεί. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.
Τα τελικά κείμενα ολοκληρώθηκαν εντός του Ιουλίου. Είχε χαθεί ήδη πολύτιμος χρόνος και παράλληλα η χώρα βρισκόταν εν μέσω βαθιάς πολιτικής αβεβαιότητας. Κατατέθηκε τότε η ιδέα μήπως η συμφωνία μπορούσε να υπογραφεί επί υπηρεσιακής κυβερνήσεως, διότι υπήρχαν ενδείξεις για επανεμφάνιση αμφιθυμίας στην ιταλική πλευρά. Η επιλογή ήταν παρακινδυνευμένη, ενώ πηγές από το περιβάλλον του κ. Κοτζιά αναφέρουν ότι ο ίδιος εξέφρασε οξύτατη διαφωνία.
Οι προβληματισμοί επαληθεύτηκαν. Και τούτο διότι αντί η Αθήνα να κινηθεί άμεσα μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου για την υπογραφή, οι Ιταλοί την πρόλαβαν. Επικαλούμενοι τα προβλήματα που ανέκυψαν σε αντίστοιχη συμφωνία που υπέγραψαν με τους Γάλλους, είπαν ότι ήθελαν να ξαναδούν την ελληνοϊταλική συμφωνία. Η ιταλική κυβέρνηση λέει ότι έχουν αγνοηθεί ιστορικά δικαιώματα αλιείας για τους ψαράδες (πρόκειται για απλοϊκή δικαιολογία, διότι για τους γνωρίζοντες τέτοια δικαιώματα δεν υφίστανται στο πλαίσιο της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας), αλλά είναι προφανές ότι πλέον έχουν επικρατήσει στη Ρώμη δεύτερες σκέψεις.
Η αλβανική εξίσωση και τα 12 μίλια
Είναι, επομένως, απορίας άξιον για ποιον λόγο ο κ. Κοτζιάς, στην πρόσφατη «κοινοβουλευτική» απάντησή του, επιμένει ότι δεν υπάρχουν καθυστερήσεις. Αλλωστε τα Τίρανα, με σειρά ρηματικών διακοινώσεων, έχουν χαρακτηρίσει μονομερή ενέργεια την προκήρυξη οικοπέδων για έρευνες υδρογονανθράκων, ενώ εμπλέκουν ξεκάθαρα την Ιταλία στο… παιχνίδι. Ισχυρίζονται ότι οι μόνες συμφωνίες θαλασσίων ζωνών στην περιοχή είναι η ελληνοϊταλική του 1977 και η ιταλοαλβανική του 1992 – όχι όμως και η ελληνοαλβανική του 2009. Κατά τα Τίρανα, η συμφωνία αυτή είναι ετεροβαρής υπέρ της Ελλάδας, καθώς αποδίδει στα Διαπόντια νησιά, βορείως της Κέρκυρας, πλήρη επήρεια, την οποία δεν δικαιούνται. Και τούτο παρά το γεγονός ότι η αλβανική νήσος Σάσων έλαβε πλήρη επήρεια με βάση την ιταλοαλβανική συμφωνία του 1992.
ΣΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
Η Αλβανία έχει δυναμικά κινηθεί στο παρασκήνιο διερευνώντας τη δυνατότητα προσφυγής σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα κατά της συμφωνίας. Αυτό οδήγησε στην ενίσχυση των ελληνικών επιφυλάξεων με δήλωση που κατατέθηκε στον ΟΗΕ τον Ιανουάριο του 2015. Στο δε υπουργείο Εξωτερικών έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται πλέον δύο σχολές. Η πρώτη ομιλεί περί ανάγκης επαναδιαπραγμάτευσης. Η δεύτερη περί προετοιμασίας για το χειρότερο, στο πλαίσιο του οποίου η Αθήνα πρέπει να εξετάσει το σενάριο επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, ώστε σε περίπτωση αλβανικής προσφυγής να έχει περιοριστεί το επίδικο αντικείμενο. Η πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Διαιτητικού Δικαστηρίου για τη Νότια Σινική Θάλασσα τυγχάνει, υπό αυτό το πρίσμα, ενδελεχούς μελέτης στο υπουργείο Εξωτερικών.
Δεν είναι να απορεί κανείς. Μόλις στις 29 Σεπτεμβρίου, με το έγγραφό της Α/71/421 που κατέθεσε στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, η Αγκυρα επιμένει στις διεκδικήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο. Ακόμη πιο σημαντικό όμως είναι το έγγραφο Α/70/945 που κατέθεσε στα Ηνωμένα Εθνη στις 15 Ιουνίου. Για την Αγκυρα, η βασική αρχή των οριοθετήσεων είναι η ευθυδικία και στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να συνυπολογιστούν οι απόψεις όλων των πλευρών. Εννοιες όπως αυτή «της υπεροχής της ξηράς επί της θάλασσας» και του «φαινομένου της αποκοπής» είναι για την Τουρκία θεμελιώδεις, ενώ η διεθνής νομολογία έχει καταστήσει σαφές ότι τα νησιά δεν παράγουν κατ’ ανάγκη θαλάσσιες ζώνες πλήρους δικαιοδοσίας. Και καταλήγει: «Επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου και της διεθνούς πρακτικής, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να συναφθεί, κατά κύριο λόγο, μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου».
Σε «κενό αέρος» έχουν πέσει οι διαπραγματεύσεις της Αθήνας με την Ιταλία, την Αλβανία και την Αίγυπτο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εξωτερικών επιμένει να παρουσιάζει μια εξωραϊσμένη, αν όχι εικονική, πραγματικότητα περί των διαπραγματεύσεων και να διατείνεται ότι όλα βαίνουν καλώς. Η κατάσταση, όμως, είναι εντελώς διαφορετική σε όλα τα μέτωπα.
Ακόμη και η συμφωνία με τη Ρώμη, που είχε βρεθεί σε πολύ ώριμο στάδιο, έχει πλέον παγώσει, λόγω παλινωδιών της ιταλικής κυβέρνησης και καθυστερήσεων της ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών. Παράλληλα, η επιδείνωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων δεν προμηνύεται θετικές εξελίξεις επί της Συμφωνίας του 2009. Σύμφωνα μάλιστα με κυβερνητικές πηγές, που μίλησαν ανωνύμως στο «Βήμα», η όξυνση που προκλήθηκε λόγω του «Τσάμικου» έχει οδηγήσει τον Νίκο Κοτζιά να αναζητεί δυναμικές απαντήσεις για αντιστροφή της εικόνας. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η επέκταση των χωρικών υδάτων με την Αλβανία στα 12 ναυτικά μίλια. Στο δε μέτωπο με την Αίγυπτο, οι καλές ελληνικές προθέσεις δεν αρκούν για να ξεπεραστεί η αμφιθυμία του Καΐρου.
Η συμφωνία που δεν υπεγράφη
Στις 12 Σεπτεμβρίου, ο κ. Κοτζιάς απάντησε γραπτώς σε ερώτηση που είχε καταθέσει ο ανεξάρτητος βουλευτής Νίκος Νικολόπουλος σχετικά με την πορεία των διαπραγματεύσεων οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών. Αφού αναφέρει ότι «πρόκειται για μια χρονοβόρα διαδικασία», ο κ. Κοτζιάς προσθέτει ότι «με την Ιταλία προσεγγίζουμε το στάδιο ολοκλήρωσης της διαδικασίας σύναψης της συμφωνίας, ενώ οι διαβουλεύσεις με την Αλβανία και την Αίγυπτο βρίσκονται σε εξέλιξη, δίχως να παρατηρούνται “περίεργες”, όπως λέτε, καθυστερήσεις». Στην κατακλείδα της απάντησης σημειώνει δε ότι «τα θέματα εξωτερικής πολιτικής γενικότερα και εν προκειμένω αυτό της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με γειτονικά κράτη απαιτούν συνετά και μεθοδικά βήματα και δεν προσφέρονται για παιχνίδια εντυπώσεων».
Η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τον Σεπτέμβριο του 2015 στη ΔΕΘ, κατά τη διάρκεια προεκλογικής περιόδου, ο Αλέξης Τσίπρας είπε ότι αν η χώρα δεν είχε οδηγηθεί σε εκλογές, η Ελλάδα θα προχωρούσε στις 7 Σεπτεμβρίου σε υπογραφή συμφωνίας ΑΟΖ με την Ιταλία. «Θα το κάνουμε μετά τις εκλογές» είχε υποσχεθεί. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.
Πράγματι, είχε προγραμματιστεί επίσκεψη Κοτζιά στη Ρώμη για τις 7 Σεπτεμβρίου 2015. Ηταν όμως μια επίσκεψη που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί πολύ νωρίτερα. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», οι Ιταλοί είχαν απαντήσει ήδη από τον Μάρτιο του 2015 θετικά στην επιστολή της Αθήνας και είχε συμφωνηθεί η γραμμή οριοθέτησης πολλαπλού ορίου (με βάση τη συμφωνία του 1977 για την υφαλοκρηπίδα). Ξεκίνησε η προετοιμασία των απαραίτητων κειμένων, αλλά δυστυχώς και οι καθυστερήσεις. Αυτές οφείλονταν, μεταξύ άλλων, στην εμπλοκή στη διαδικασία εξωθεσμικών παραγόντων, προσκείμενων στον κ. Κοτζιά, που πρότειναν τροποποιήσεις.
Τα τελικά κείμενα ολοκληρώθηκαν εντός του Ιουλίου. Είχε χαθεί ήδη πολύτιμος χρόνος και παράλληλα η χώρα βρισκόταν εν μέσω βαθιάς πολιτικής αβεβαιότητας. Κατατέθηκε τότε η ιδέα μήπως η συμφωνία μπορούσε να υπογραφεί επί υπηρεσιακής κυβερνήσεως, διότι υπήρχαν ενδείξεις για επανεμφάνιση αμφιθυμίας στην ιταλική πλευρά. Η επιλογή ήταν παρακινδυνευμένη, ενώ πηγές από το περιβάλλον του κ. Κοτζιά αναφέρουν ότι ο ίδιος εξέφρασε οξύτατη διαφωνία.
Οι προβληματισμοί επαληθεύτηκαν. Και τούτο διότι αντί η Αθήνα να κινηθεί άμεσα μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου για την υπογραφή, οι Ιταλοί την πρόλαβαν. Επικαλούμενοι τα προβλήματα που ανέκυψαν σε αντίστοιχη συμφωνία που υπέγραψαν με τους Γάλλους, είπαν ότι ήθελαν να ξαναδούν την ελληνοϊταλική συμφωνία. Η ιταλική κυβέρνηση λέει ότι έχουν αγνοηθεί ιστορικά δικαιώματα αλιείας για τους ψαράδες (πρόκειται για απλοϊκή δικαιολογία, διότι για τους γνωρίζοντες τέτοια δικαιώματα δεν υφίστανται στο πλαίσιο της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας), αλλά είναι προφανές ότι πλέον έχουν επικρατήσει στη Ρώμη δεύτερες σκέψεις.
Η αλβανική εξίσωση και τα 12 μίλια
Η οπισθοχώρηση της Ιταλίας ίσως σχετίζεται με τη σοβαρότατη εμπλοκή, που μοιάζει ανεπίστρεπτη, με την ελληνοαλβανική Συμφωνία Θαλασσίων Ζωνών του 2009. Ακόμη και αν αυτή η θεωρία φαντάζει σε ορισμένους υπερβολική, εκείνο που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση είναι ότι σήμερα η Αθήνα κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπη με το δίλημμα επαναδιαπραγμάτευσης της συμφωνίας ή άμυνας σε πιθανή προσφυγή της Αλβανίας σε διαιτησία.
Είναι, επομένως, απορίας άξιον για ποιον λόγο ο κ. Κοτζιάς, στην πρόσφατη «κοινοβουλευτική» απάντησή του, επιμένει ότι δεν υπάρχουν καθυστερήσεις. Αλλωστε τα Τίρανα, με σειρά ρηματικών διακοινώσεων, έχουν χαρακτηρίσει μονομερή ενέργεια την προκήρυξη οικοπέδων για έρευνες υδρογονανθράκων, ενώ εμπλέκουν ξεκάθαρα την Ιταλία στο… παιχνίδι. Ισχυρίζονται ότι οι μόνες συμφωνίες θαλασσίων ζωνών στην περιοχή είναι η ελληνοϊταλική του 1977 και η ιταλοαλβανική του 1992 – όχι όμως και η ελληνοαλβανική του 2009. Κατά τα Τίρανα, η συμφωνία αυτή είναι ετεροβαρής υπέρ της Ελλάδας, καθώς αποδίδει στα Διαπόντια νησιά, βορείως της Κέρκυρας, πλήρη επήρεια, την οποία δεν δικαιούνται. Και τούτο παρά το γεγονός ότι η αλβανική νήσος Σάσων έλαβε πλήρη επήρεια με βάση την ιταλοαλβανική συμφωνία του 1992.
ΣΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
Η Αλβανία έχει δυναμικά κινηθεί στο παρασκήνιο διερευνώντας τη δυνατότητα προσφυγής σε διεθνή δικαιοδοτικά όργανα κατά της συμφωνίας. Αυτό οδήγησε στην ενίσχυση των ελληνικών επιφυλάξεων με δήλωση που κατατέθηκε στον ΟΗΕ τον Ιανουάριο του 2015. Στο δε υπουργείο Εξωτερικών έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται πλέον δύο σχολές. Η πρώτη ομιλεί περί ανάγκης επαναδιαπραγμάτευσης. Η δεύτερη περί προετοιμασίας για το χειρότερο, στο πλαίσιο του οποίου η Αθήνα πρέπει να εξετάσει το σενάριο επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, ώστε σε περίπτωση αλβανικής προσφυγής να έχει περιοριστεί το επίδικο αντικείμενο. Η πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Διαιτητικού Δικαστηρίου για τη Νότια Σινική Θάλασσα τυγχάνει, υπό αυτό το πρίσμα, ενδελεχούς μελέτης στο υπουργείο Εξωτερικών.
Θαλάσσιες ζώνες
Η αμφιθυμία του ΚαΐρουΗ τελευταία μυστική συνάντηση ελλήνων και αιγυπτίων εμπειρογνωμόνων στις 3 Οκτωβρίου στην Αθήνα για οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών ουδέν απέδωσε. Το Κάιρο δεν δείχνει διάθεση «να ρίξει λάδι» στις ήδη επιβαρυμένες σχέσεις του με την Αγκυρα. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες από ελληνικής πλευράς, το Κάιρο αρνείται άλλωστε ακόμη και τη συμφωνία επί ενός Μνημονίου με το οποίο οι δύο πλευρές να αποδέχονται τη μέση γραμμή. Ακόμη και το λεκτικό της πρόσφατης Διακήρυξης Αιγύπτου – Ελλάδος – Κύπρου είναι πιο μετριοπαθές σε σχέση με τις δύο προηγούμενες διακηρύξεις (αναφέρεται αόριστα σε βούληση για συνέχιση των διαπραγματεύσεων).
Δεν είναι να απορεί κανείς. Μόλις στις 29 Σεπτεμβρίου, με το έγγραφό της Α/71/421 που κατέθεσε στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, η Αγκυρα επιμένει στις διεκδικήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο. Ακόμη πιο σημαντικό όμως είναι το έγγραφο Α/70/945 που κατέθεσε στα Ηνωμένα Εθνη στις 15 Ιουνίου. Για την Αγκυρα, η βασική αρχή των οριοθετήσεων είναι η ευθυδικία και στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να συνυπολογιστούν οι απόψεις όλων των πλευρών. Εννοιες όπως αυτή «της υπεροχής της ξηράς επί της θάλασσας» και του «φαινομένου της αποκοπής» είναι για την Τουρκία θεμελιώδεις, ενώ η διεθνής νομολογία έχει καταστήσει σαφές ότι τα νησιά δεν παράγουν κατ’ ανάγκη θαλάσσιες ζώνες πλήρους δικαιοδοσίας. Και καταλήγει: «Επί τη βάσει του διεθνούς δικαίου και της διεθνούς πρακτικής, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να συναφθεί, κατά κύριο λόγο, μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου».
ΒΗΜΑ
