Στο πλαίσιο της τελευταίας του παρουσίας σε γενική συνέλευση του ΟΗΕ, ο Barack Obama φιλοξένησε μια σύνοδο κορυφής των ηγετών για τους
πρόσφυγες. Στην ομιλία του χαρακτήρισε την προσφυγική κρίση ως μία “από τις χειρότερες δοκιμασίες όλων των εποχών”. Αλλά η λίστα των δεσμεύσεων που βγήκαν από τη σύνοδο, δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την περιγραφή. Η σύνοδος κορυφής της Μπρατισλάβα νωρίτερα αυτόν τον μήνα, μετά βίας άγγιξε προσφυγικά θέματα μεταξύ της λίστας των προτεραιοτήτων που πρέπει να διαχειριστεί, και φαίνεται να υπάρχει μια γενικότερη έννοια ότι η Ευρώπη έχει λίγο-πολύ καταφέρει να αντιμετωπίσει τη θύελλα των προσφύγων που φάνηκε τόσο απειλητική το 2015.
Υπάρχει κάποια δόση αληθείας σε αυτό –για την ώρα. Ο αριθμός των διελεύσεων από τη θάλασσα στην ΕΕ το 9μηνο του 2016 ήταν πραγματικά μειωμένος, στους περίπου 300.000 σε σχέση με τους 520.000 το 2015. Αλλά παρόλα αυτά, υπάρχουν αρκετές ανησυχητικές τάσεις τις οποίες οι ηγέτες της ΕΕ θα ήταν ανόητο να αγνοήσουν.
Εν εξελίξει κρίσεις στην γειτονιά
ΟΙ πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ αντιστοιχούν σε περισσότερο από το 90% των αφίξεων στην Ελλάδα. Ενώ η Συρία βρίσκεται στο μέσον ενός πολέμου, οι συγκρούσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ μπορεί να φουντώσουν ανά πάσα στιγμή και να δημιουργήσουν ένα αυξημένο κύμα ροής προσφύγων. Οι επόμενες μεγάλες πηγές για αφίξεις προσφύγων είναι η Νιγηρία και η Ερυθραία –οι οποίες μαστίζονται και οι δύο από μακροχρόνιες εσωτερικές συγκρούσεις και καταστολή. Καμία από αυτές τις πέντε χώρες δεν είναι πιο κοντά στην σταθερότητα από ό,τι ήταν το 2015, και όσο η ΕΕ περικλείεται από κρίσεις, οι ηγέτες της κάνουν λάθος να μπερδέψουν ενδεχόμενη πρόσκαιρη μείωση των αφίξεων με μια παρατεταμένη πτώση των προσφυγικών ροών.
ΟΙ πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ αντιστοιχούν σε περισσότερο από το 90% των αφίξεων στην Ελλάδα. Ενώ η Συρία βρίσκεται στο μέσον ενός πολέμου, οι συγκρούσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ μπορεί να φουντώσουν ανά πάσα στιγμή και να δημιουργήσουν ένα αυξημένο κύμα ροής προσφύγων. Οι επόμενες μεγάλες πηγές για αφίξεις προσφύγων είναι η Νιγηρία και η Ερυθραία –οι οποίες μαστίζονται και οι δύο από μακροχρόνιες εσωτερικές συγκρούσεις και καταστολή. Καμία από αυτές τις πέντε χώρες δεν είναι πιο κοντά στην σταθερότητα από ό,τι ήταν το 2015, και όσο η ΕΕ περικλείεται από κρίσεις, οι ηγέτες της κάνουν λάθος να μπερδέψουν ενδεχόμενη πρόσκαιρη μείωση των αφίξεων με μια παρατεταμένη πτώση των προσφυγικών ροών.
Αύξηση του ποσοστού των θυμάτων
Ένα briefing της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών αποκάλυψε τον Σεπτέμβριο πως παρά το ότι ο αριθμός των διελεύσεων φέτος ήταν 42% χαμηλότερες, ο αριθμός των ανθρώπων που αναφέρθηκαν ως νεκροί ή αγνοούμενοι (3.211) είναι μόλις 15% χαμηλότερος από τον συνολικό αριθμό των θυμάτων για το σύνολο του 2015 (3.771). Φαίνεται πως η δράση της ΕΕ να καταστρέφει τα πλοία των λαθρεμπόρων και οι περιπολίες στα δημοφιλή περάσματα, είχαν κάποια επίδραση στον αριθμό των διελεύσεων. Αλλά η ακούσια συνέπεια είναι πως εκείνοι που συνεχίζουν να κάνουν το ταξίδι, τώρα έρχονται αντιμέτωποι με φθηνότερες, πιο επικίνδυνες περικοπές και πιο επικίνδυνα πλοία.
Ένα briefing της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών αποκάλυψε τον Σεπτέμβριο πως παρά το ότι ο αριθμός των διελεύσεων φέτος ήταν 42% χαμηλότερες, ο αριθμός των ανθρώπων που αναφέρθηκαν ως νεκροί ή αγνοούμενοι (3.211) είναι μόλις 15% χαμηλότερος από τον συνολικό αριθμό των θυμάτων για το σύνολο του 2015 (3.771). Φαίνεται πως η δράση της ΕΕ να καταστρέφει τα πλοία των λαθρεμπόρων και οι περιπολίες στα δημοφιλή περάσματα, είχαν κάποια επίδραση στον αριθμό των διελεύσεων. Αλλά η ακούσια συνέπεια είναι πως εκείνοι που συνεχίζουν να κάνουν το ταξίδι, τώρα έρχονται αντιμέτωποι με φθηνότερες, πιο επικίνδυνες περικοπές και πιο επικίνδυνα πλοία.
Αλλαγή των δημογραφικών στοιχείων των προσφύγων
Το ποσοστό των ασυνόδευτων παιδιών σημειώνει άνοδο, καθώς οι γονείς βλέπουν απουσία προοπτικών για τους ενήλικες στην Ευρώπη και αναλαμβάνουν το ρίσκο, ότι τουλάχιστον τα παιδιά τους να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση κατά την άφιξή τους. Η Ιταλία εκτιμά πως περίπου το 90% των παιδιών που ήρθαν το 2016, είναι ασυνόδευτα. Δυστυχώς, ο υψηλός αριθμός των παιδιών-προσφύγων που αγνοούνται από στρατόπεδα και κέντρα κράτησης –η Europol εκτιμά ότι 10.000 έχουν χαθεί από την αρχή του 2016- δείχνει ότι αυτή η ελπίδα είναι άστοχη.
Το ποσοστό των ασυνόδευτων παιδιών σημειώνει άνοδο, καθώς οι γονείς βλέπουν απουσία προοπτικών για τους ενήλικες στην Ευρώπη και αναλαμβάνουν το ρίσκο, ότι τουλάχιστον τα παιδιά τους να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση κατά την άφιξή τους. Η Ιταλία εκτιμά πως περίπου το 90% των παιδιών που ήρθαν το 2016, είναι ασυνόδευτα. Δυστυχώς, ο υψηλός αριθμός των παιδιών-προσφύγων που αγνοούνται από στρατόπεδα και κέντρα κράτησης –η Europol εκτιμά ότι 10.000 έχουν χαθεί από την αρχή του 2016- δείχνει ότι αυτή η ελπίδα είναι άστοχη.
Λίγα στοιχεία για την επίδραση πολιτικής
Είναι ασαφές το που θα πρέπει κάποιος να αποδώσει τους μικρότερους αριθμούς αφίξεων αυτό το καλοκαίρι. Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκία τον Μάρτιο του 2016 είχε θεωρηθεί ευρέως ότι θα είχε κάποια επίδραση. Αλλά αυτή η παραδοχή αγνοεί τον ρόλο που διαδραμάτισε το κλείσιμο των συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια την Άνοιξη του 2016, καθώς και τις αναφορές με τις άθλιες συνθήκες και την ψυχρή υποδοχή στην Ευρώπη, έχουν αποτρέψει πολλούς από το να κάνουν τη διέλευση.
Είναι ασαφές το που θα πρέπει κάποιος να αποδώσει τους μικρότερους αριθμούς αφίξεων αυτό το καλοκαίρι. Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκία τον Μάρτιο του 2016 είχε θεωρηθεί ευρέως ότι θα είχε κάποια επίδραση. Αλλά αυτή η παραδοχή αγνοεί τον ρόλο που διαδραμάτισε το κλείσιμο των συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια την Άνοιξη του 2016, καθώς και τις αναφορές με τις άθλιες συνθήκες και την ψυχρή υποδοχή στην Ευρώπη, έχουν αποτρέψει πολλούς από το να κάνουν τη διέλευση.
Χωρίς κάποιου είδους αξιολόγηση για το τι έχει αποτέλεσμα, δεν υπάρχουν στοιχεία που να χρησιμοποιηθούν για την μελλοντική πολιτική. Ειδικότερα, δεν είναι σαφές εάν η πρόταση για αντιγραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας με άλλους εταίρους (όπως η Ιορδανία, το Λίβανο, ο Νίγηρας, η Νιγηρία, η Σενεγάλη, το Μάλι, η Αιθιοπία, η Τυνησία και η Λιβύη) είναι καλή.
Εύθραυστες λύσεις
Πραγματικά, παραμένει ασαφές εάν η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας θα διαρκέσει. Μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, ο πρόεδρος Erdogan έχει απειλήσει να υπαναχωρήσει από τη συμφωνία και να “ανοίξει ξανά την στρόφιγγα” εάν η ΕΕ δεν τηρήσει τη δέσμευσή της για απελευθέρωση της visa για τους Τούρκους χωρίς ηλεκτρονικά διαβατήρια. Αλλά στο τρέχον πολιτικό περιβάλλον, με τους λαϊκιστές να υποδαυλίζουν τους αντί-μεταναστευτικούς φόβους, είναι δύσκολο να δούμε πώς οι Ευρωπαίοι θα μπορέσουν εύκολα να προχωρήσουν στην απελευθέρωση της visa. Ακόμη και στη Γερμανία, η οποία υπερασπίστηκε τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, η Angela Merkel έχει υποστεί σημαντικές απώλειες προς το AfD στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές, τις οποίες πολλοί αναλυτές μεταφράζουν ως άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής “καλωσορίσματος των προσφύγων”.
Πραγματικά, παραμένει ασαφές εάν η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας θα διαρκέσει. Μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, ο πρόεδρος Erdogan έχει απειλήσει να υπαναχωρήσει από τη συμφωνία και να “ανοίξει ξανά την στρόφιγγα” εάν η ΕΕ δεν τηρήσει τη δέσμευσή της για απελευθέρωση της visa για τους Τούρκους χωρίς ηλεκτρονικά διαβατήρια. Αλλά στο τρέχον πολιτικό περιβάλλον, με τους λαϊκιστές να υποδαυλίζουν τους αντί-μεταναστευτικούς φόβους, είναι δύσκολο να δούμε πώς οι Ευρωπαίοι θα μπορέσουν εύκολα να προχωρήσουν στην απελευθέρωση της visa. Ακόμη και στη Γερμανία, η οποία υπερασπίστηκε τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, η Angela Merkel έχει υποστεί σημαντικές απώλειες προς το AfD στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές, τις οποίες πολλοί αναλυτές μεταφράζουν ως άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής “καλωσορίσματος των προσφύγων”.
Συμπεριφορές επαιτών των γειτόνων
Η Διεθνής Αμνηστία εκτιμά σε ένα πρόσφατο report ότι μόλις το 6% των 66.000 ανθρώπων που βρέθηκαν στην Ελλάδα πέρυσι τέτοιον καιρό, έχουν μετεγκατασταθεί σε μόνιμες κατοικίες. Περίπου 47.000 αιτούντες ασύλου και πρόσφυγες έχουν στεγαστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα ενώ άλλοι 12.500 άνθρωποι έχουν φτάσει από τον Μάρτιο του 2016, όταν υπεγράφη η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Αυτοί μένουν σε υπερπλήρη στρατόπεδα, περιμένοντας για τις αποφάσεις για τις αιτήσεις ασύλου. Εκτός από το να υπενθυμίζουν στην Ελλάδα ότι αυτό είναι ευθύνη της για να το αντιμετωπίσει, τα άλλα 27 μέλη δεν έχουν κάνει τίποτα για να βοηθήσουν την κατάσταση.
Η Διεθνής Αμνηστία εκτιμά σε ένα πρόσφατο report ότι μόλις το 6% των 66.000 ανθρώπων που βρέθηκαν στην Ελλάδα πέρυσι τέτοιον καιρό, έχουν μετεγκατασταθεί σε μόνιμες κατοικίες. Περίπου 47.000 αιτούντες ασύλου και πρόσφυγες έχουν στεγαστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα ενώ άλλοι 12.500 άνθρωποι έχουν φτάσει από τον Μάρτιο του 2016, όταν υπεγράφη η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Αυτοί μένουν σε υπερπλήρη στρατόπεδα, περιμένοντας για τις αποφάσεις για τις αιτήσεις ασύλου. Εκτός από το να υπενθυμίζουν στην Ελλάδα ότι αυτό είναι ευθύνη της για να το αντιμετωπίσει, τα άλλα 27 μέλη δεν έχουν κάνει τίποτα για να βοηθήσουν την κατάσταση.
Η απουσία πολιτικού αφηγήματος
Το μάθημα της εκστρατείας για το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ότι δεν μπορείς να αποφύγεις το ζήτημα της μετανάστευσης –με το να το κάνεις, απλώς παραχωρείς αυτόν τον χώρο σε ακραίες φωνές. Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν σε μεγάλο βαθμό αποφύγει να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση. Το αποτέλεσμα είναι πως, χωρίς ουσιαστικό πολιτικό αφήγημα, οι επιλογές πολιτικής που έχουν είναι περιορισμένες σε βραχυπρόθεσμα πυροσβεστικά μέτρα, όπως τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για να προσπαθήσουν να συγκρατήσουν τους μετανάστες που ήδη είναι στο δρόμο να φύγουν από την Ευρώπη.
Το μάθημα της εκστρατείας για το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ότι δεν μπορείς να αποφύγεις το ζήτημα της μετανάστευσης –με το να το κάνεις, απλώς παραχωρείς αυτόν τον χώρο σε ακραίες φωνές. Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν σε μεγάλο βαθμό αποφύγει να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση. Το αποτέλεσμα είναι πως, χωρίς ουσιαστικό πολιτικό αφήγημα, οι επιλογές πολιτικής που έχουν είναι περιορισμένες σε βραχυπρόθεσμα πυροσβεστικά μέτρα, όπως τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για να προσπαθήσουν να συγκρατήσουν τους μετανάστες που ήδη είναι στο δρόμο να φύγουν από την Ευρώπη.
Μια μεγαλύτερη έμφαση στην καταπολέμηση ακραίων αφηγημάτων –που αναγνωρίζει τις δυσκολίες στις δημόσιες υπηρεσίες αλλά αποδεικνύει τον ρόλο που διαδραματίζουν οι περικοπές λιτότητας- θα μπορούσε να δημιουργήσει τον πολιτικό χώρο για πιο σημαντικά μέτρα όπως η επανεγκατάσταση και οι μεγαλύτερες επενδύσεις στη διαχείριση κρίσης στη γειτονιά, που θα μπορούσε τελικά να επηρεάσει τον αριθμό των ανθρώπων που χρειαζόταν να κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι προς την Ευρώπη αρχικά.
Αυτές οι ανησυχίες αποδεικνύουν πως οι ηγέτες της ΕΕ μπορεί σύντομα να μετανιώσουν που έχουν απλώς επιδοθεί σε ευχολόγια και έχουν βγάλει το προσφυγικό από την ατζέντα των επειγόντων θεμάτων. Εάν ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Tusk είχε δίκιο στις παρατηρήσεις του προς τους εθνικούς ηγέτες στη Μπρατισλάβα, ότι τα θέματα που ανησυχούν τους πολίτες της ΕΕ είναι η ασφάλεια της γειτονιάς, η προστασία από την τρομοκρατία και σταθερές και αναπτυσσόμενες οικονομίες, τότε οι βαθιές συνδέσεις τις οποίες έχει με κάθε ένα από αυτά τα θέματα η διαχείριση του προσφυγικού, θα πρέπει να είναι αρκετός λόγος ώστε οι κυβερνήσεις να διατηρήσουν την ενασχόλησή τους με το ζήτημα.
Αλλά το κίνητρο είναι πολύ πιο μεγάλο από αυτό. Καθώς οι Ευρωπαίοι αναζητούν απαντήσεις για το τι ενώνει την Ένωση αυτή την στιγμή, προκειμένου να φτιάξουν μια ισχυρότερη απάντηση στα θέματα που έχουν ανακύψει ανά την ΕΕ, δεν υπάρχουν μεγάλες ελπίδες για το μέλλον του project, εάν μια ανθρώπινη απάντηση από την πλουσιότερη ήπειρο, προς τους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, τον τρόμο και τις κακουχίες, δεν είναι κάτι στο οποίο μπορούμε να προσβλέπουμε.
capitalgr
