Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν ποτέ ομοιογενής, αλλά οι πρόσφατες συγκρούσεις για διάφορες πολιτικές, ιδίως στο θέμα της μετανάστευσης, καθιστούν ολοένα πιο
σαφή το διαχωρισμό της σε τρία μικρότερα μπλοκ –το Βορρά, το Νότο και την Ανατολή. Δύο άνδρες με εξουσία, ο Ούγγρος Πρωθυπουργός Victor Orban και ο Jaroslaw Kaczynski, ο ηγέτης του κυβερνώντος κόμματος της Πολωνίας, δεν κρύβουν το σχέδιό τους να δημιουργήσουν έναν άξονα για την Ανατολή, ο οποίος θα ξεκινήσει μια “πολιτιστική αντεπανάσταση” στην ΕΕ.
Καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο, ο μόνιμος αποστάτης, κατευθύνεται προς την πόρτα της εξόδου, η ΕΕ χωρίζεται ουσιαστικά σε τρία “πηγαδάκια”. Το πρώτο επικεντρώνεται γύρω από τη Γερμανία και περιλαμβάνει την Μπενελούξ, τη Σκανδιναβία και τη Βαλτική. Η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα για να διατηρήσει αυτό το μπλοκ: οι χώρες ενώνονται χάρη στις παρόμοιες οικονομικές πολιτικές, την πίστη στους αυστηρότερους προϋπολογισμούς και, μέχρι πολύ πρόσφατα, μια σχετική ανοχή απέναντι στους μετανάστες (καταγράφονται τώρα αντιδράσεις σε αυτό).
Το υπο-μπλοκ του Νότου ήταν μέχρι πρόσφατα, άμορφο και οριζόταν περισσότερο από τα παρόμοια οικονομικά προβλήματα και όχι από τις κοινές προσεγγίσεις, εκτός ίσως από μια επιθυμία για χαλάρωση των κανόνων για το χρέος και το έλλειμμα εντός της ΕΕ. Τώρα, γίνονται προσπάθειες να μετατραπεί η νότια Ευρώπη σε μια πολιτική οντότητα. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας κάλεσε τους ηγέτες των έξι χωρών της Νότιας Ευρώπης -Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Κύπρος και Μάλτα – στην Αθήνα για μία Σύνοδο. Ο Τσίπρας είναι πιθανώς πάρα πολύ αδύναμος για να αποτελέσει την κεντρική φιγούρα μιας συμμαχίας που θα αναδείκνυε τον “αναπτυξιακό προσανατολισμό” των οικονομικών πολιτικών ως εναλλακτική λύση στην εγκράτεια των Βορείων. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πίσω στις δημοσκοπήσεις και η ΝΔ είναι πιθανό να επιστρέψει στην εξουσία στις επόμενες εκλογές. Ωστόσο, ο Γάλλος Πρόεδρος Francois Hollande παραβρέθηκε στη συνεδρίαση και ο Ιταλός Πρωθυπουργός Matteo Renzi θα μπορούσε να αναλάβει άτυπα το ρόλο του εκπροσώπου της ομάδας.
Η αυτοπεποίθηση της ανατολικής ομάδας προέκυψε σχετικά πρόσφατα: τα μετα-κομμουνιστικά έθνη που την απαρτίζουν αντιμετωπίζονται με κάποια συγκατάβαση επειδή είναι φτωχότερα και επειδή χρειάστηκε να καταθέσουν αίτημα για να ενταχθούν στην Ένωση, υποβάλλοντας τον εαυτό τους στον εξονυχιστικό έλεγχο των ιδρυτικών μελών. Οι Orban και Kaczynski έχουν, ωστόσο, αφήσει στην άκρη κάθε συστολή. Κατά τη διάρκεια συνάντησης την προηγούμενη εβδομάδα σε οικονομικό φόρουμ στην Krynica της Πολωνίας, παίνευαν ο ένας τον άλλο για το ανάστημα που όρθωσαν απέναντι στην ΕΕ και ιδιαίτερα απέναντι στη Γερμανία. “Οι πολιτικοί στην Ευρώπη είναι κοντόφθαλμοι, αλλά εμείς δεν είμαστε”, είπε ο Orban για τους δυο τους.
Ο Orban περιέγραψε το Brexit ως ευκαιρία για “πολιτιστική αντεπανάσταση”. Ο Kaczynski συμφώνησε και μίλησε για “την ανάληψη της πρωτοβουλίας”. Διαφώνησαν ελαφρώς για το ποιος από τους δύο οδήγησε και ποιος ακολούθησε -στην ενίσχυση του ρόλου που παίζουν οι κυβερνήσεις τους στην οικονομία σε βάρος των πολυεθνικών, στην περιφρόνηση για τις φιλελεύθερες ιδέες και στην υπεράσπιση της εθνικής ταυτότητας που υποτίθεται ότι διαβρώθηκε με τη μετανάστευση.
Το όραμά τους για την ΕΕ είναι τόσο ισχυρό ως ιδεολογικό πρόγραμμα, όσο αυτό των ιδρυτών της Ένωσης. Είναι για μια μεγαλύτερη Ένωση (χρειάζεται περισσότερη Ανατολική Ευρώπη, όπως τους Σέρβους) που θα έχει κοινό στρατό και καλά φυλασσόμενα εξωτερικά σύνορα, αλλά επίσης για μία που θα παραχωρούσε περισσότερη εξουσία στα εθνικά κοινοβούλια με τις Βρυξέλλες να μην παρεμβαίνουν σημαντικά στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών-μελών. Ένα τέτοιο οικοδόμημα θα έδινε πιο ισχυρή φωνή στα πρώην κομμουνιστικά κράτη της ΕΕ που διαθέτουν λιγότερο εξελιγμένες δημοκρατίες και πιο λαϊκιστές ψηφοφόρους σε σχέση με τα “παλαιά” κράτη μέλη. Είναι μια εθνικιστική, συντηρητική φωνή που τραγουδά σε αρμονία με αυτές που προέρχονται από τη Μόσχα, το Κίεβο και, πιο πρόσφατα, από τις πρωτεύουσες των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών –την Κροατία, τη Σερβία και τη Βοσνία.
Τα μετα-κομμουνιστικά έθνη χρειάστηκαν δύο δεκαετίες για να αποφασίσουν τι είναι, και η απόφαση είναι σχεδόν ομόφωνη: Πρόκειται για χώρες που βασίζονται σε ισχυρές εθνικές παραδόσεις και συμφέροντα. Ο εθνικισμός μπορεί να έχει διαφορετικά ερεθίσματα -η Πολωνία τρέφει έντονα αντι-ρωσικά αισθήματα, η Ουγγαρία και η Σλοβακία είναι σχετικά φιλο-ρωσικές χώρες -αλλά έχουν περισσότερα ενωτικά χαρακτηριστικά παρά διαφορές. Αντιπροσωπεύουν μια αποκεντρωμένη Ευρώπη, όχι και τόσο φιλόξενη για τους ξένους.
Οι Orban και Kaczynski στοιχηματίζουν ότι μετά το Brexit -τη μεγάλη ευκαιρία! – τα παλαιότερα και οικονομικά ισχυρότερα κράτη μέλη της ΕΕ δεν θα τολμήσουν να ραπίσουν τους Βρετανούς, ό,τι κι αν κάνουν. Μέχρι στιγμής, καμία χώρα δεν έχει υποστεί κυρώσεις από την ΕΕ, παρά τους κάθε είδους δυσοίωνους θορύβους από τις Βρυξέλλες σχετικά με τις ανορθόδοξες απόψεις τους περί δημοκρατίας. Στην ΕΕ που οραματίζονται, δεν είναι σημαντικό να έχεις αρκετή δύναμη για να ηγηθείς των πολιτικών: το μόνο που έχει σημασία είναι η δύναμη να διοικείς τη χώρα σου περίπου όπως θες.
Δεν τους πειράζει, όμως, αν και οι άλλοι παίζουν το παιχνίδι της ενότητας και του φεντεραλισμού, επειδή επωφελούνται από αυτό. Το 2015, η Πολωνία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος αποδέκτης της χρηματοδότησης της ΕΕ μετά τη Γαλλία και την Ισπανία, με δαπάνες ύψους 13,3 δισ. ευρώ. Η μικροσκοπική Ουγγαρία έλαβε 5,6 δισ. ευρώ σε ευρωπαϊκά κονδύλια, ποσό υπερδιπλάσιο σε σχέση με την Ολλανδία. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ένας από τους δύο αδελφούς Orban είναι συν-ιδιοκτήτης μιας εταιρείας που λαμβάνει τακτικά επιχορηγήσεις της ΕΕ μέσω ενός συστήματος που διευθύνεται από την ουγγρική κυβέρνηση. Άλλοι σύμμαχοι του Orban έχουν επίσης αναλάβει συμβάσεις για δημόσια έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Οι επενδύσεις της Ένωσης στον τομέα των υποδομών έχουν δώσει ώθηση τόσο την Ουγγαρία όσο και στην Πολωνία, όταν άλλες χώρες είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να σημειώνει σοβαρή πτώση, συνεπώς κανείς από τους δύο ισχυρούς άνδρες δεν θέλει να ακολουθήσει το Ηνωμένο Βασίλειο στην έξοδο.
Εάν η διαίρεση Βορρά-Νότου στην ΕΕ είναι μακροχρόνια και πιθανότατα δικαιολογημένη δεδομένων των διαφορετικών παραδόσεων και του τρόπου ζωής των χωρών της κάθε ομάδας, η εμφάνιση της λαϊκιστικής ανατολής είναι μια νέα πρόκληση. Δεν είναι σαφές εάν ο εθνικισμός και η περιφρόνηση για τις παλιές αξίες και τους θεσμούς της ΕΕ ήρθαν για να μείνουν ή αν είναι επιφανειακά. Η μετά-κομμουνιστική θρασύτητα του άξονα Orban-Kaczynski δεν πρέπει, ωστόσο, να υποτιμάται. Ίσως κάνει τους πιο mainstream Ευρωπαίους πολιτικούς να αναρωτηθούν εάν το κλαμπ που δημιούργησαν μπορεί να διευρυνθεί για να φιλοξενήσει το πιο ριζοσπαστικό όραμα των νεότερων μελών του.
capitalgr
