Η ενασχόληση με το διαδίκτυο αποτελεί μία μορφή ψυχαγωγίας, πληροφόρησης και επικοινωνίας διεθνώς. Όταν όμως η χρήση του διαδικτύου γίνεται αλόγιστη, τότε η ενασχόληση περιγράφεται ως μία μορφή εξάρτησης, η οποία αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου κάτω από μία σειρά δυσλειτουργικών χαρακτηριστικών συμπεριφορών οι οποίες πλαισιώνουν και εκφράζονται με τη μορφή υπερβολικής ενασχόλησης.
Η διάγνωση του εθισμού στο διαδίκτυο πραγματοποιείται με βάση δύο παραμέτρους:
α) την εκτεταμένη και παρατεταμένη χρήση του διαδικτύου ως αποτέλεσμα μίας παρορμητικής εμπειρίας, η οποία πραγματοποιείται για ένα διάστημα μεγαλύτερο από αυτό που ήταν σχεδιασμένο να χρησιμοποιηθεί και
β) την κατάχρηση του διαδικτύου, η οποία δημιουργεί σοβαρές μορφές δυσλειτουργικότητας στο κοινωνικό, προσωπικό και συναισθηματικό πλαίσιο του ατόμου που βιώνει την εξάρτηση αυτή.
Οι Συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο μοιάζουν πολύ με εκείνες του Παθολογικού Τζόγου, σύμφωνα με το DSM V (APA, 2013).
Ένα άτομο με συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο μπορεί να παρουσιάζει κάποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
1. Ανάγκη για όλο και περισσότερη παραμονή στο διαδίκτυο με απώτερο σκοπό την απόλυτη ευχαρίστηση
2. Είναι ανήσυχο και οξύθυμο στην προσπάθειά του να μειώσει τις ώρες παραμονής τους στο διαδίκτυο
3. Έχουν πραγματοποιηθεί ανεπιτυχείς προσπάθειες για τον έλεγχο, την περικοπή και την διακοπή της χρήσης του διαδικτύου.
4. Είναι προκατειλημμένο όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου με σκέψεις όπως (π.χ., να ξαναζήσουν την εμπειρία του παρελθόντος με το διαδίκτυο τα τυχερά παιχνίδια,).
5. Συχνά οδηγείται στο διαδικτυακό περιβάλλον όταν η ψυχολογία του ατόμου είναι αρνητική (π.χ., νιώθει ανήμπορος, έχει ενοχές, αγχώδες συναίσθημα, κατάθλιψη).
6. Μετά από μία αποτυχημένη εμπειρία στο διαδίκτυο (π.χ. χάνει σε ένα διαδικτυακό παιχνίδι), σκέφτεται τρόπους να επιστρέψει το γρηγορότερο.
7. Λέει ψέματα σχετικά με την έκταση της εμπλοκής του στη χρήση του διαδικτύου.
8. Έχει θέσει σε κίνδυνο μία πολύ σημαντική σχέση του (οικογενειακή, φιλική) προκειμένου να ασχοληθεί με το διαδίκτυο.
Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν συμπεριλαμβάνεται στο διαγνωστικό οδηγό DSM V (APA 2013), ως μία διαταραχή εθισμού, ή συμπεριφοράς, λόγω της πολυπαραγοντικής του αιτιολογίας και για το λόγο αυτό βρίσκεται ακόμα σε στάδιο διερεύνησης από τους ειδικούς προκειμένου να ενσωματωθεί στο διαγνωστικό οδηγό. Το διαδικτυακό παιχνίδι όμως (Internet Gaming Disorder, Section III, APA, DSM V), έχει αναφερθεί στο DSM V, ως μία διαταραχή που χρίζει περαιτέρω διερεύνησης. Τα διαγνωστικά κριτήρια του διαδικτυακού παιχνιδιού, μοιάζουν με τα βασικά κριτήρια της χρήσης και κατάχρησης ουσιών.
Ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί μία πιο γενικευμένη έννοια η οποία περιλαμβάνει το διαδικτυακό παιχνίδι (Internet Gaming), καθώς και άλλες συμπεριφορές εξάρτησης ( επίμονο και εμμονικό κατέβασμα εφαρμογών, εκτεταμένη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook), και εμμονή με την αγορά διαδικτυακών προϊόντων).
Τα βασικά κριτήρια που χαρακτηρίζουν συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι τα παρακάτω (με την ύπαρξη τουλάχιστον τριών κριτηρίων):
1. Τα συμπτώματα του συνδρόμου απόσυρσης (ψυχοκινητική διέγερση, όπως εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης χεριών, ακολουθούμενη από την διακοπή χρήσης)
2. Εκτεταμένη διαδικτυακή χρήση με σκοπό την αποτροπή και καθυστέρηση των συμπτωμάτων απόσυρσης
3. Εκτεταμένη παραμονή σε δραστηριότητες του διαδικτύου
4. Εκτεταμένη και μόνιμη χρήση του διαδικτύου σε δραστηριότητες κοινωνικοποίησης και τζόγου (διαδικτυακός τζόγος)
5. Εξαρτημένη λειτουργικότητα σε πολλούς από τους τομείς της καθημερινότητας του ατόμου (κοινωνική ζωή, οικογένεια, προσωπική υγιεινή, απώλεια ύπνου- δυσλειτουργικότητα στον ύπνο, προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον, κλπ)
6. Παρατεταμένη και «εμμονική» χρήση του διαδικτύου, παρόλη την πληροφόρηση σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης του (EU.NET.ADB., 2012).
7. Το τελικό σύμπτωμα, το οποίο σχετίζεται με την εμφάνιση δυσλειτουργικών διαδικτυακών συμπεριφορών είναι το χαρακτηριστικό του συναισθήματος απόσυρσης, το οποίο προκύπτει από την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου, με στόχο την επίτευξη του συναισθήματος της ικανοποίησης και της ευχαρίστησης (EU.NET.ADB, 2012).
Οι συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο παρουσιάζουν συνοσηρότητα με κάποιες διαταραχές που αναφέρονται στον διαγνωστικό οδηγό DSM V ή οι συμπεριφορές αυτές, αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου όπως περιγράφθηκε παραπάνω.
Η εκτεταμένη και αλόγιστη χρήση του διαδικτύου έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με τις παρακάτω διαταραχές:
1. Κατάθλιψη (καταθλιπτικό συναίσθημα)
2. Αγχώδεις διαταραχές
3. Διαταραχές ύπνου
4. Διαταραχή διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητα (ADHD)
5. Κοινωνική φοβία
6. Αλκοολισμος, χρήση και κατάχρηση ουσιών
Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο συνδέεται και με το γενετικό προφίλ του ατόμου. Η πληροφορία αυτή προέκυψε από μελέτες σε βασικούς νευροδιαβιβαστές (ντοπαμίνης, σεροτονίνης), στις οποίες διαπιστώθηκε συσχέτιση της δράσης των υποδοχέων των νευροδιαβιβαστών σε κατάθλιψη, άγχος και συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο (Roger C Ho et.al., 2014).
Σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία και θα πρέπει να διερευνηθούν από τους γονείς:
Ο παρατεταμένος χρόνος παραμονής στο διαδίκτυο, η εμμονή ενασχόλησης με το διαδίκτυο για οποιοδήποτε λόγο, η απόσυρση από εξωσχολικές δραστηριότητες όπου παλαιοτέρα ευχαριστούσαν το άτομο, η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η απομόνωση και η κοινωνική απόσυρση (αποφυγή συνεύρεσης με φίλους), ευερεθιστότητα και επιθετικότητα, μεταβολή της συμπεριφοράς, ξηροφθαλμία, χαμηλή αυτοεκτίμησηκλπ. αποτελούν «σημάδια» κινδυνου.
Συμβουλές προς τους γονείς:
1. Αφιερώστε χρόνο με το παιδί σας από μικρή ηλικία σε θέματα χρήσης του διαδικτύου.
2. Να αφήνετε τον υπολογιστή σε κοινή θέα μέσα στο σπίτι έτσι ώστε να υπάρχει γονεϊκή επιστασία και επιτήρηση.
3. Χρήση ειδικών φίλτρων για την αποφυγή επιβλαβών ιστοσελίδων
4. Να μην χρησιμοποιείται τη χρήση του διαδικτύου και του υπολογιστή ως μέσο επιβράβευσης.
5. Χρήση Ορίων χρήσης του υπολογιστή, μετά από διάλογο και παραγωγική συζήτηση με τον έφηβο/παιδί.
6. Σε περίπτωση που παρατηρηθεί συνεχής κατάχρηση του χρόνου ενασχόλησης με το διαδίκτυο, αναζητείστε αμέσως βοήθεια.
7. Μάθετε στο παιδί σας τα δικαιώματά του ως διαδικτυακός καταναλωτής (www.enacso.eu, www.youth-life.gr)
Το διαδίκτυο παρέχει πολλά οφέλη και πλεονεκτήματα συνδεδεμένα με τη χρήση του. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας για την ορθή χρήση του και να τα εμπνεύσουμε να γνωρίσουν τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια και όχι μέσα από μία εικονική πραγματικότητα.
